Чна гьар йисуз жуьреба-жуьре суварар, пешекарвилин, шегьеррин, хуьрерин йикъар ва маса вакъиаяр къейдзава, амма республикадихъ вири Дагъустандин сувар ва я умуми югъ авачир. Гьа и карни, Надир-шагьдин кьушунрал гъалибвал къачурдалай инихъ 270 йис тамам жезвайдини ва гьакI республикада арадал атанвай къизгъин гьаларни фикирда кьуна, республикадин са бязи обществен¬ный организацийри ва Дагъус¬тандин халкьарин III Съезддин делегатрини сентябрдин са югъ Дагъустандин халкьарин Садви¬лин югъ яз малумарунин гьакъиндай теклифар ганай. Республикадин Президентдиз, Халкьдин Собранидиз, РД-дин Гьукуматдиз и теклиф хъсанди яз акуна ва идан гьакъиндай талукь тир къарарни акъудна. Им лап хъсан кар хьана.
Къе республикада арадал атанвай гьалари, къенепатан ва гьакI къецепатан душманри тухузвай малумар тавунвай дяведи гьар са дагъустанвидик къалабулух кутазва. 1999-йисуз, Дагъла¬рин уьлкведал бандитри гьужум авурла, дагъвияр вири сад хьана, абуруз акси экъечIнай ва чи хайи чил террористрикай хуьнни авунай. Гила нихъ галаз дяве ийидатIа, рухваяр, кIвалер, хуьрер никай хуьдатIа чизвач. Бандитрин дестедик ви хва, мукьва-кьили, яр-дуст хьунни мумкин я. Четин месэлани гьам я. Гьавиляй чаз виридаз дагъустанвияр сад ийидай, дуствал мягькемардай, ягъун-кьиникьал эхир эцигдай югъ герек я.
И югъни, дагъустанвияр вири сад хьана, Надир - шагьдин кьу¬шунрал гъалибвал къачур вакъиадихъ галаз алакъалу авун тарихдин метлеб авай кар я.
Къенин аямдин несилдиз лап тIимил чизвай тарихдин и вакъиаяр куьрелди кьванни рикIел хкана кIанда. ГьикI лагьайтIа, къенин Дагъустан Республикадин мулк хуьн ва арадал гъун патал тIимил рухвайри ва рушари чпин чанар къурбанд авунач. Кьуд патахъай къвезвай чапхунчийрихъ галаз дагъвийри викIегьвилелди женгерни чIугуна.
Пуд виш йис идалай вилик Дагъустандин мулкар Персиядин гъилик акатнавай. Дагъларин уьлкведин мулкара гьакI Урусатдин пачагьди ва Туьркиядин империядини вил тунвай. ДатIана кьвед-пуд патахъай гужа гьатзавай дагъвияр азадвилин рекьихъ къекъвезвай. 1722-йисан 12-августдиз шамхал Адиль-Гирей Тар¬ковский кьиле аваз къумукьрин халкь Россиядик экечIна. Ида иштягьар ачухай I Петр вичин кьушунарни галаз 23-августдиз Дербентдиз гьахьна ва шегьерэгьлийри урус пачагь хушдиз кьабулна. 1723-йисан 12-сентябрдиз Петербургда Перси-ядихъ галаз кутIунай икьрардин бинедаллаз Да¬гъустан Урусатдик акатна, амма дагъвийриз ислягьвилелди чпин уьмуьр кечирмишдай бахт акунач. Персери мад дяведик цIай кутуна, 1735-йисуз Генжеда кьабулай ислягьвилин икьрардин бинедаллаз ада Дагъустандин гзаф чилер хкьуна.
Персиядин зулумдикай хкечIун патал дагъустанвияр азадвилин женгиниз къарагъна. Афгъанистандин, Индиядин ва Туьркиядин кьушунрал гъалибвал къачур Надир-шагь и хабарди михьиз пехъи авуна ва ам дагъвийриз тарс гун патал 100 агъзур касдикай ибарат кьушун¬дин кьиле акъвазна, Дагъларин уьлкве галай патахъ рекье гьатна. Инал туьркверин тарихчи Тапая, Иранда урус пачагьдин посол Калушникова, Ирандин савдагар Ханбияди тунвай кхьинрал бинеламиш хьана, лугьун лазим я хьи, шагьдин кьушундикай 40 агъзур аскер Шекидихъай, Белокандихъай Дагъустандиз гьахьна. Надир-шагьди вичи, 60 агъзур аскердикай ибарат кьушундин кьилеваз, Ширвандал, Къубадал гьужумна. Гьелбетда, хейлин терефрихъай гужлу кьушундин хура бегьемдиз яракьламиш тахьанвай чкадин инсанривай акъвазиз хьанач. Сад-садан гуьгъуьналлаз лезги хуьрер къачуз, гъиле гьатай кьванбур къирмишиз, кIвалериз, хуьрериз цIаяр ягъиз, Надир-шагь Дербентдив агакьна ва 1741-йисан 20-июлдиз ада къадим шегьерни къачуна.
Тарихдиз вири вахтара гьахъвал, дуьзвал кIанда. 270 йис идалай виликан вакъиайрин гьа-къикъатни ахьтинди я хьи, Надир-шагьдиз Къубадин, Куьредин, Са¬мурдин, Табасарандин, Магъу дередин, Къайтагъдин гьар са хуьруь аксивална, зур къалурна, кьушундиз жезмай кьван зиянар гана. Андалал дагъдивни агакьай¬ди къад агъзур аскер я. Гьабурни кьулу-кьулухъ чIугур лезгийрин, табасаранрин, агъулрин, лакрин, даргийрин кьушунрин куьмекни галаз тахьай мисална. Амукьай ва руьгьдай аватнавай кьушун¬дин дестеярни галаз Надир-шагь кат хъувуна. Идалай гуьгъуьниз адан мецелай мисални арадал атана: «Эгер эхир пуч хьана кIанзаватIа, лезгийрихъ галаз дяведиз экъечI». Гьа и мисалди Надир-шагьдин кьушундин диб хкудайди гьи халкь ятIа къалурзава.
Дагъ¬устандин тарихдин гьакъикъат сад я: Надир-шагьдин кьушундин ва адалай вилик чи чилел атай чап¬хунчийрин гьужумриз жаваб гайибур, чи дерейра, кIамара, тамара, дагълара душмандин агъзуррал¬ди мейитар турбур Дагъларин уьлкведин вири миллетрин векилар я. Гьарда вичелай алакьдайвал женг чIугуна, хайи макан, халкьар душмандикай хуьнин кардик хсуси пай кутуна.
Гзаф миллетрикди ибарат тир чи Дагъларин уьлкведа гьар йисуз 15-сентябрь Дагъустан Республикадин сувар – Садвилин югъ яз къейд авуни, са шакни алачиз, чи халкьар сад авунин, тупламишунин, дуствилин ва стхавилин алакъаяр мягькемарунин, чи акьалтзавай жегьил несил ватанпересвилин руьгьдаллаз, чи тарихдиз, чи бубайрин милли адетриз ва баркаллу крариз вафалубур яз тербияламишунин жигьетдай еке роль къугъвада.
Дагъустандин шегьерра ва районра хьиз, алай вахтунда чи райондани чи уьлкведин тарихда кьиле фейи важиблу вакъиайрихъ, интернациональный хзанар арадал атунихъ галаз алакъалу яз маса миллетрин гзаф кьадар инсанар, арада гьуьрмет-хатур аваз, ислягьвилелди дуствилин са хзанда яшамиш жезва. Абуруз чIехи шаир СтIал Сулейманан райондикай кьвед лагьай хайи Ватан хьанва.
Къуй чи Дагъустандин халкьарин дуствал ва садвал мадни мягькем хьурай!
Квез виридаз Дагъустан Республикадин Садвилин суварин югъ мубаракрай, гьуьрметлу районэгьлияр!
