Шарвили! И тIвар вири лезгийриз чи миллетдин ярж алай пак тIварар – Шалбуз дагъ, Шагь дагъ, Самур хьиз, аял чIавалай малум я, чида ва кIанда. Халкьдин арада «Шарвили» тIвар алай эпосни – халкьдин тарихдин важиблу вакъиайрикай чIехи эсерни – ата-бубайрин девиррилай малум я. 2000-йисалай инихъ вичиз «дагълара авай шегьер» лугьузвай къадим Ахцегьа гьар йисуз «Шарвили» эпосдин суварни къейд ийизва. Чи бубайрин руьгьдинни акьул – камалдин, инсанпересвилин ирс хуьниз, дагъустанвийрин дуствилин алакъаяр мягькемаруниз эверзавай и сувар алай йисан 29-июндизни тешкиллувилелди ва гурлудаказ кьиле фена.
… 2013-йисан 29-июндин гуьлуьшан пакамаз, Сулейман-Стальский райондин руководителар, хуьреринни организацийрин, идарайринни карханайрин векилар, хуьрерин организацияр къалурзавай плакатар алай машинра аваз, Советский хуьруьн патав СтIал Сулейманаз эцигнавай памятникдин – паркунин патав кIватI хьанва. Анал музыкадин ван, инсанрин сиверални хъвер ала. «Шарвили» эпосдин суварик физ экъечIнава тарихдин, чпин кьегьал рухвайрин къадир авай эл!
Сятдин 8-дан зураз кьиле «Сулейман-Стальский район» муницпальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов аваз райондин агьалияр (абурун кьадар 1000-далай виниз тир) авай машинри Ахцегьар галайвал еримишна. Мегьарамдхуьруьн ва Докъузпара районрин хуьрер, анрин гуьзел ерияр кьулухъ туна, машинрин цIиргъ Ахцегь райондин административный сергьят башламиш жезвай Гъурун кIамун майдандал агакьна.
Инал зуьрне-далдамдин ван кьилеллаз иллаки еке шадвилер кьиле физва, райондин руководстводи, вилик –кьилик квай ксари, кIватI хьанвай гзаф кьадар махлукьатди багьа мугьманар гуьзетзава. Машинрай эвичIна, хушуналди гъилер кьаз, сувар мубаракзавай багьа мугьманриз (абурун арада «Шарвили» эпосдин суварин тешкиллувилин комитетдин председатель, «Дербент шегьер» шегьердин округдин Кьил Имам Музамудинович Яралиев, Гьукуматдин членар, ДР-дин Халкьдин Собранидин депутатар, Кьиблепатан Дагъустандин муниципалитетрин кьилер… авай) Ахцегь райондин культурадинни искусстводин мектебдин рушари цуьквер багъишзава ва мугьманриз кьуьлерик теклифзава.
Пагь, са тIимил агъадай авахьзавай Самур вацIун гурлувал вуч я?! На лугьуди, адани суварик атанвайбуруз шериквалзава.
Гъурун кIамун майдандал кIватI хьанвай вирибуру «Шарвили» эпосдин суварик Дагъустан Республикадин Президентдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов атун гуьзетзавай.
Сятдин 11 тамам жедайла, вилик зарб атлуяр кваз, Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов ва жавабдар маса инсанар авай машинрин цIиргъ пайда хьана. Президент милли парталар алай рушари фуни кьел гваз, цуьквер вугуналди, лап шад гьалара къаршиламишна. Са тIимил вахтунда шадвилер давам хьайидалай гуьгъуьниз, машинрин цIиргъини Ахцегьар галайвал еримишзава. Аквазва: рехъ тирвал, Ахцегьиз кьван, инал-анал «Шарвили» эпосдай къачунвай кIусар – несигьатлу эверунар кхьенвай плакатарни щитар гьалтзава. Ватандин ЧIехи дяведин фронтра чанар гайи кьегьал ахцегьвийрин экуь къаматар эбеди яз несилрин рикIера хуьнин лишан яз райцентрадиз гьахьзавай кьве рекьин хивел хкажнавай обелискдилай башламишна, Шарвилидин невеяр тир ахцегьвийри багьа мугьманар, абуруз кьетIен гьуьрмет авунин лишан яз, хушвилелди кьабулна.
Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов ахцегьвийрихъ галаз гуьруьшмиш хьун, абуруз сувар мубарак авун ва алхишдин келимаяр лугьун патал инал-анал акъвазуниз мажбур жезва. Ахцегьиз «Шарвили» эпосдин суварик республикадин Кьил сифте яз атанва эхир!
Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов, Гьукуматдин членар, Имам Музамудинович Яралиев, багьа маса мугьманар республикадин са шумуд районди тешкилнавай майданрал фена. Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, Дербент, Сулейман-Стальский районрин майданар гурлу яз, хъсандиз тешкилнаваз аквазвай.
Ахцегьрин ДЮСШ-дин спортзалдин вилик квай майдандал спортдин милли жуьрейрай тешкилай акъажунри, къати ва итижлу бягьсери мугьманриз ва суварин иштиракчийриз екез таъсир авуна. Гъалибвилин 1, 2 ва 3-чкаяр кьур вири спортсменар Шарвилидин суварин махсус Дипломризни пулунин премийриз лайихлу хьана.
Суварик атанвай гзаф кьадар инсанар Шарвилидиз шартIунин гуьмбет (районда) эцигнавай КIелед хивелни (тиквал квай ва къекъуьнар авай 400 кIарцIин гурарай) хкаж хьана.
Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов 1937-йисуз эцигнавай краеведческий музейдизни фена, ана авай экспонатриз тамашна. Ахцегьрин къеледин макетди республикадин Кьилиз иллаки екез таъсирна.
ДР-дин Президентдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Р. Гь. Абдулатипова музейдин дараматда Гьукуматдин членрин ва Кьиблепатан Дагъустандин муниципалитетрин кьилерин иштираквал аваз заседаниени тухвана.
Югъ нисинилай алатайла хьиз суварик атанвай мугьманар, вири жемят Валентин Эмирован тIварунихъ галай ял ядай бахчадиз кIватI хьана. Къайдадик кваз эцигнавай столрихъ инсанри шиш-кабабар, милли хуьрекар дадмишзава, гзафбуру бахчада тарарин серинрик ял язава. Пара гуьрчегдиз туькIуьрнавай сегьнедин вилик эцигнавай стулрал багьа мугьманри, суварин иштиракчийри чкаяр кьунва.
Ингье кар алай легьзе. Дагъдин къайдада туькIуьрнавай сегьнедиз Шарвилидин руьгьдин регьбер Кас Буба экъечIзава. Ада халкьдин гьарайдиз, куьмекдиз Шарвилидиз эверзава ва пудра «Шарвили! Шарвили! Шарвили!» лагьана гьарайзава. И къати ван хьайила, гуя Шарвилидин эбеди пак руьгь уях жезва ва халкьдин гьарайдиз гьай лугьузвайди хьиз, вичин суьгьуьрдин турни гваз сегьнедал Шарвили акъатзава. Ам вичиз хас тир гурлу ванцелди жемятдихъ элкъвезва:
Чи чил, чи халкь,
Са чIавузни пайи-паяр жемир куьн!
Я йифизни, я юкъузни чара хьунал къвемир куьн!
Куьре, Къуба, Ахцегь, Рутул, ЦIахул, Агъул, Хинелуг!
Табасаран, Удин, Сакъул- са суфрадин гьа са муг!...
Лезги чил куьн патал фу-яд,
Гьам алукIдай партал я!
Лезги чил-им кьуьд-гад-куь къанажагъ, кеф-гьал я!
Масабуруз агъавал ийимир, квезни агъавал ийиз тамир!
Хуьх гьар сефер инсанвал !!!
Шадвилин мярекат, атанвай багьа мугьманар, суварин вири иштиракчияр тебрик авуналди, «Ахцегь район» муниципальный райондин Кьил Мегьамед Рамазанова ачухна. Ада къейд авурвал, «Шарвили» эпосдин сувар 14-сеферда тухузва. Сифте яз цIинин мярекатдиз Дагъустан Республикадин Кьил Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов атана. Им адан патай къадим лезги халкьдиз, адан адетриз, «Шарвили» эпосдин сувар тухуниз гьуьрмет авунин лишан яз гьисабиз жеда.
Микрофондихъ РД-дин Президентдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Р.Гь.Абдулатипов атана.
- Саламалейкум, Ахцегьрин жемят, суварин иштиракчияр, гьуьрметлу дустар! (эхиримжи кьве гаф ада лезги чIалалди лагьана),- лагьана республикадин Кьили.
Зун игитвилин «Шарвили» эпосдин суварик еке ашкъи аваз атанва. Инал залай вилик рахайбуру лагьана хьи, им лезгийрин эпосдин сувар я. Заз са тIимил дегишвал кухтаз кIанзава: «Шарвили»- им вири дагъустанвийрин сувар я. Лезги халкьдин арадай машгьур гзаф алимар, спортсменар, пешекарар акъатна. Лезгийри асирралди Дагъустан гуьрчегарна, и кар гилани давамзава. «Шарвили» эпосда лезги халкьдин къилих, адетар, къагьриманвал ава. Шарвили хкетрик квай игит ятIани, халкь гьакъикъатдинди я.
Суварин иштиракчийри са шумудра гурлу капар ягъуналди къаршиламишай рахунра Р.Гь. Абдулатипова къейд авурвал, четинвилер дагъвийрихъ гзаф хьайиди я, абурай чи халкьар уьтквемвилелди экъечIни авурди я. Эхиримжи 20 йисан къене Дагъустанда гьалар са кьадар чIур хьанва. ЯтIани, им чи чил я, гьавиляй Дагъустан, адан культурадин тарихдин центраяр вилик тухун лазим я. Чи гьар са халкьдихъ Шарвилияр хьтин рухваяр ава, чи гьар садан руьгьда Шарвили ава.
Вичин рахунрин эхирдай Р.Гь.Абдулатипова суварик атанвай махлукьатдин руьгь хкажун, Шарвилидин къагьриман крар руьгьламишун патал «Шарвили! Шарвили! Шарвили!» лагьана, кIевиз гьарайна ва инанмишвал къалурна хьи, герек макъамда Шарвили халкьдин куьмекдиз къведа.
Гаф «Шарвили» суварин тешкиллувилин комитетдин председатель Имам Музамудинович Яралиеваз гана.
- Гьуьрметлу ахцегьвияр, мугьманар, дагъустанвияр!- лагьана И.М.Яралиева. - Къе чна вири дагъустанвийрин сувар тир «Шарвили» эпосдин сувар 14- сеферда кьиле тухузва. За тешкиллувилин комитетдин патай милли суварик Дагъустан Республикадин Президентдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Рамазан Гьажимурадович Абдулатипов атун тебрикзава. Къенин суварин шадвилера республикадин вири халкьарин векилри иштиракзава. «Шарвили» - им, гьакъикъатдани, халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарзавай, садвал артухарзавай сувар я. Чун руьгьдиз мягькем хьун лазим я. ГьикI лагьайтIа, руьгь викIегь касдилай гъалибвилер къачуз, зегьмет чIугваз, веледар тербияламишиз жеда. «Шарвили» сувари гьар са касдик халкьдин, Ватандин тереф хуьнин къени къастар, гьиссер кутазва. Къе чна Россиядин виридалайни кьиблепатан шегьерда дуствилин, урус халкьдихъ галаз хуш рафтарвилин алакъаяр мягькемарунин зурба сувар кьиле тухузва. Лезги халкь, Дагъустандин халкьар Россиядихъ галаз, чIехи урус халкьдихъ галаз гьамишалугъ сад я!
РД-дин Гьукуматдин председателдин заместитель Абусупьян Хархарова республикадин Кьилин тIварунихъай Ахцегь райондиз яржунин савкьватар– чIехи квар, тляратадин ниси ва гъили хранвай гуьлуьтар гана.
«Шарвили» эпосдин суварин тешкиллувилин комитетдин председатель Имам Музамудинович Яралиевани РД-дин Президентдин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди тир Рамазан Гьажимурадович Абдулатиповаз савкьват яз лезги ва урус чIаларалди чапнавай «Шарвили» ктаб багъишна.
Тебрикдин, суварин иштиракчийрин хуш, гьар са касдик ватанпересвилин, къагьриманвилин гьиссер кутадай рахунрилай гуьгъуьниз Дагъустандин тIвар-ван авай артистри, Ахцегь ва Сулейман-Стальский районрин гьевескарри, лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай музыкадинни драмадин театрдин артистри концертдин чIехи программа къалурна. Адак лезги ва Дагъустандин маса халкьарин манияр, халкьдин тарих, адетар къалурзавай сегьнеяр квай. Шадвилер яргъалди давам хьана.
Гьакъикъатдани, 14-сеферда Ахцегьа кьиле тухвай лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпосдин сувари мад сеферда халкьарин дуствал, садвал, руьгьдин хцивал, тарихдални адетрал кьарувал, гьакIни Къавкъаздин къадимлу халкьарикай сад тир лезгийриз шад межлисар тешкилиз ва кьиле тухуз чидайди, алакьдайди къалурна.
Хазран Кьасумов.
Шикилра: Ахцегьа «Шарвили» эпосдин суварин шадвилерик.
