И йикъара чун райондин центральный больницадин кьилин духтур Ханбалаев Максим Играмудиновичахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай вичи регьбервал гузвай коллективди райондин агьалийрин сагъламвал хуьнин карда абуруз медицинадин рекьяй къуллугъ авунин жигьетдай алатай йисуз тухвай кIвалахдин нетижайрикай, «Сагъламвал» милли проект уьмуьрдиз кечирмишунин барадай гьялиз алакьнавай ва гьакIни вилик акъвазнавай месэлайрикай суьгьбет авун тIалабна.
Агъадихъ чна адан суьгьбет гузва.
- Максим Играмудинович, ДР-дин минздравдин коллегиядал ЦРБ-дин кIвалахдиз гьихьтин къимет гана?
- Гьакъикъатдани, мисалда лугьудайвал, инсанрин сагъламвал – миллетдин сагъламвал, уьлкведин виридалайни багьа хазина, девлет я. И жигьетдай чпин хивевай жавабдарвал аннамишуналди райондин центральный больницадин медработникри чпин чирвилер ва къуватар райондин агьалийриз медицинадин жигьетдай ийизвай къуллугъ мадни хъсанарунал, кIвалах вахтунин истемишунрихъ галаз кьадайвал тешкилунал желбнава. Чна чи кIвалах райондин руководстводин ва республикадин здравоохраненидин министерстводин куьмекни галаз, абурун гуьзчивилик кваз кьиле тухузва.
И мукьвара ДР-дин здравоохраненидин министерстводин коллегиядал, чи муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибован иштираквални аваз, алатай йисан гьахъ-гьисабдин девирда чи райондин центральный больницада тухванвай кIвалахдин нетижайриз килигна ва чаз санлай кьурла рази жедай къиметни гана. Яни 2009 йисав гекъигайла 2010-йисуз чахъ кIвалахда гзаф рекьерай хъсанвилихъди аквадай хьтин нетижаяр хьанва. Гьа са вахтунда анал фикир чи кIвалахда амай кимивилерал ва гьял тавунвай месэлайрални желбна.
Кьилди къачуртIа, анал къейд авурвал, чалай алатай йисуз райондин агьалийриз медицинадин рекьяй куьмек гунин кIвалах лазим тир дережада аваз кьиле тухуз, медицинадин идараяр, агьалияр герек дарманралди таъминариз, гьакI районда санитарно-эпидемиологический гьални са къайдадик кваз хуьз алакьна. Махсус профилактикадин такьатралди сагъар хъийидай инфекционный начагъвилерин дуьшуьшар чахъ хьанач. Санлай инфекционный къуллугъдин нетижаярни са кьадар хъсан хьанва.
«Сагъламвал» милли проектдин ва демографический политикадин сергьятда аваз гепатит «В»-дин аксина 2000, полиомиелитдин-807, гриппдин-34147 вакцинация кьиле тухвана. Тагькимарунин (профилактикадин) прививкаяр авунин план 99,6 процентдин кьилиз акъудна.
Районда агьалийрин кьадар артух хьун галай-галайвал давам жезватIани, 2009-йисав гекъигайла, шаз гъвечIизамаз кьейибурун кьадар са тIимил артух хьана. Гьа са вахтунда ам республикада юкьван гьисабдалди кьурла авай кьадардилай тIимил я.
Яшайишдин жигьетдай важиблу начагъвилерин арада кьетIен чка ивидин гьерекатдин къурулушдихъ галаз, тIуьр шей гьялдай, нефесдин ва эндокринный къурулушрихъ галаз алакъалу уьзуьрри кьазва. Кьиникьрин умуми къурулушда ивидин гьерекатрихъ галаз алакъалу начагъвилери кьетIен чка кьазва.
Начагъвилерин вилик пад вахтундамаз кьунин карда профилактикадин, агьалияр дуьз гъавурда тунин санитарно-просветительный кIвалах кьиле тухунихъ еке метлеб ава. И мураддалди чи духтурар гьар гьафтеда жуьреба-жуьре начагъвилерин ва абур тагькимарунин жигьетдай суьгьбетар гваз чкадин телевиденидай ва газетдай халкьдин вилик экъечIзава.
- Квевай «Сагъламвал» милли проект уьмуьрдиз кечирмишунин жигьетдай тухузвай к1валахдикай вуч лугьуз жада?
- «Сагъламвал» милли проектда гьялна кIанзавай важиблу месэлайрин жергедай яз медработникрин мажибар хкажунихъ галаз сад хьиз, начагъбур сагъар хъийидай идарайрин материально-технический база мягькемарунихъ, тади куьмекдин автомобилрин парк цIийи хъувунихъ, кIвалахзавай агьалияр пулсуз массовый къайдада диспансеризация авунин гьисабдай начагъвилер малумарунихъ ва абурун аксина профилактикадин кIвалах тухунихъ, «Родовой сертификат» программа уьмуьрдиз кечирмишунихъ еке метлеб ава.
«Сагъламвал» милли проектдин сергьятра аваз ЦРБ-дин материально-технический база хейлин мягькем хьанва. Чаз 10 ЭКГ ийидай аппарат, лабораторийрин тадаракар, рентген аппарат, «КАМАЗ»-дин базадал эцигнавай санай масаниз тухудай флюорографиядин аппарат, маммограф, медицинадин тади куьмекдин 6 машин, 2 реанимобил ва маса тадаракар хтанва. И карди чаз кIвалахда хейлин регьятвилер яратмишзава.
Милли проектдин бинедаллаз вири хуьрерин духтурвилин амбулаторийриз, участковый больницайриз ЭКГ ийидай аппаратар хканва ва абурал кIвалахдай юкьван медработникарни гьазурнава.
«Здоровье и демографическая политика» милли проектдин сергьятра аваз чна еке фикир яшайишдин метлеб авай начагъвилер тир чахутка, онкология, вилерин ва маса уьзуьрар виликамаз чирунин месэладиз гузва. ИкI, гьахъ-гьисабдин девирда чахуткадин азардик начагъбурун кьадар хейлин тIимил хьанва.
Алатай йисуз агьалияр амбулаторно-поликлинический идарайриз чпин сагъламвилин гьал ахтармишиз атунин кьадар виликан йисав гекъигайла хейлин артух хьана ва ада 45239 тешкилна. ГьакI начагъ хьайибурун кIвалериз чкадал финин кьадардини 38850 дан чкадал 72049 тешкилна.
Чна Ватандин ЧIехи дяведин инвалидриз ва абурухъ галаз сад авунвайбуруз медицинадин рекьяй къуллугъ авунин месэладизни кьетIен фикир гузва, абур мукьуфдивди ахтармишзава, лазимвал авайбуруз стационарный куьмек гузва.
Шаз кефсуззавайбуру кьезилвилер авай рецептрай 162988,06 манатдин дарманар къачуна.
Районда республикадин 5 программа кардик ква. Абур кьиле тухун патал шаз бюджетдай 480 агъзур манат пул чара авуна.
1, 2 йисан яшда авай аялриз пулсуз 1529 манатдин къимет авай некIедин къаришмаяр (смесар) ахъайна.
Са койкадин гьисабдай йикъан тIуьниз чара ийизвай пулунин кьадарди 90,6 манат, дарманризни – 126 манат тешкилна.
Гьар са ФАП-диз дарманриз харж авур пулунин кьадарди 920 манат тешкилна.
«Сагъламвал» милли проектдин сергьятда аваз 758 кас алава диспансеризация фена. И кIвалахдиз ФОМС-дай 1173,3 манат пул чара авуна.
Аял хайила гузвай сертификатрай шаз 31792 агъзур манат пул атана. Адакай зегьметдин гьакъи яз 1481,2, медицинадин тадаракар къачуниз 676,8 ва дарманар къачунизни 721,4 агъзур манат гана.
- Максим Играмудинович, пулуникай рахайла са ихьтин суални гуз кIанзавай. Малум тирвал, чи уьлкведин руководстводи терроризмдихъ, диндин экстремизмдихъ хьиз, коррупциядихъ, яни ришветчивилихъ галазни кIеви женг чIугунин жигьетдай кар кьетIдай серенжемар кьабулзава. Чаз чи са бязи агьалийрин патай райбольницада начагъди къаткурайла гьар са койкадилай, дарманриз, хайи аял гвай диде кIвализ ахъайдайла адавайни тайин кьадар пул тIалабзава, и кардин кьил кьадайбур аквазвач лугьуз хурун арзаяр къвезва.
Квевай и жигьетдай вуч лугьуз жеда?
- Гьелбетда, са руководителдивайни, вични ЦРБ хьтин чIехи идарада, 100 процентдин кьадарди вири работникрин гьакъиндай михьивални ийиз жедач. Амма Гиппократан кьин ганвай медработникрин патай ихьтин чIуру крар, адалатсузвилер хьун эсиллагь герек къведай кар туш. Генани, сада вичиз велед хьунин шадвиляй ва я гьуьрметдин лишан яз аял хутахдайла медработникдиз цуькверин кIунч ва я къенфетар авай са коробка гунни мумкин я. Гьелбетда, амни вирибур патал адетдиз элкъуьрун, алава яз пулни тIалабун им эсиллагь кутуг тавур кIвалах, тахсиркарвал я. За ихьтин ва гьакIни начагъбурухъ галаз кьилдин ксарин патай векъи рафтарвал хьайи дуьшуьшрин гьакъиндайни, са уьтери ван галукьайла ЦРБ-дин Советдал, пакамахъай кIватI хьайила работникриз гьар сеферда тагькимарзавайди я.
Эгер зал ихьтин ва гьакIни маса чIуру крарин гьакъиндай кхьенвай арзаярни гваз а кардин шагьидар атайтIа, са шакни алачиз, за кар кьетIдай серенжемар кьабулда, ахьтинбур кIвалахдивай къерех ийида, талукь органарни хабардар ийида. Инсанрин виридалайни багьа тир затI – уьмуьр гъилевайбурун арада ахьтинбуруз чка гун вич тахсиркарвал я.
- Медперсоналдикай рахайла мадни ихьтин са суал гуз кIанзавай: ЦРБ духтурралди ва юкьван медперсоналдалди бес кьадар таъмин яни, абур гьазурунин ва абурун чирвилерин дережа хкажунин кIвалах гьикI эцигнава?
- Эхь. Чахъ 98 кас духтурар ва 390 касни юкьван медперсонал ава. 94 духтурдихъ кIвалахдай сертификатар, 43 дахъни гьар жуьредин категорияр ава. 377 медработникрикай 259-дахъ категорияр ава. ЦРБ-дин вири идарайрихъ лицензиярни ава. Шаз юкьван медработникрин кьве сеферда выездной аттестацияр кьиле фена. Абур гьакI чпи-чпин чирвилер хкажунални машгъул я. Вирибуру герек газетар ва журналар кхьенва. Алай йис патал чна 500 экземплярдив агакьна чи райондин газетни кхьенва. Адан чинрани чи духтурри мукьвал-мукьвал начагъвилерин гьакъиндай макъалаяр гузва.
- Максим Играмудинович , ЦРБ-да ремонтрин кIвалахар гьикI кьиле физва? Иллаки поликлиника авай чIуру гьалдилай агьалийри гзаф наразивилер ийизва.
- Райондин руководстводи чи больница капитальный ремонт авуниз кьетIен фикир гузва, гьар йисуз и кардиз пулунин еке такьатарни чара ийизва. Пуд отделение (терапевтический, хирургический ва аялрин) капитальный ремонт авунва. ГьакI инфекционный ва аялар хадай отделенийрани текущий ремонтар кьиле тухвана. Къавал алай куьгьне хьанвай шифер металочерепицадалди, дакIарарни экологиядин жигьетдай ихтияр ганвай пластикадинбуралди эвезнава.
Райондин здравоохраненидин дараматар капитальный ремонт авунин кIвалахриз вири санлай кьурла 52 миллион манатдилай виниз пулунин такьатар чара авунва.
- Куь вилик алай йисуз гьихьтин везифаяр акъвазнава?
- Медицинадин вири идарайрин материально-технический база мягькемарун. Идахъ галаз сад хьиз агьалийрин арада тухузвай санитарно-просветительный ва профилактикадин кIвалахдин таъсирлувал мадни гужлу авун.
Чи вилик гьакI инфекционный, аялар хадай отделенияр ва поликника капитальный ремонт авунин жавабдар везифаярни акъвазнава. Умудзава, и кардизни вахтундамаз герек такьатар чара ийида.
- Максим стха, Куь ЦРБ-дихъ хейлин чил гала. Ана михьивилер хуьн таъминарунин, анаг аваданламишунин жигьетдай гьихьтин серенжемар кьабулзава ва вуч кIвалахар фикирззава?
- Чна райбольницадин сергьятда авай чилел михьивал хуьн таъминарун патал чи вири работникрин къуватдалди гьар жуьмя юкъуз (нисинлай) михьивилер ийизва, хьайи зирзибил кIватIзава, авай тарарин кьурай хилер атIузва, абур цIай яна кузва.
Чи фикирдик анра ацукьдай скамейкаяр эцигунни ква. Алатай субботникдин виликни чна гьеле жуьмя юкъуз а чкаяр михьна, бордюрриз киреж яна. Субботникдин киш юкъуз чаз ана сад хьиз къелемар акIуриз кIанзавай, амма фурар атIудай улакь атанач, чиле гзаф къван аваз гъилералди фурар атIуз жезвач. И кIвалахни чна къведай нубатдин субботникдиз кьиле тухун патал виликамаз вири къайгъуяр аквада.
Абидин Камилов
