Неинки эпосрин игитар, гьак1ни халкьдин гегьенш къатарай акъатай ва миллет азад ийидай женгерин кьиле акъвазай, тарихда гьакъикъатда яшамиш хьайи ксарни эбеди жанлу яз амукьда. Инал ихтилат хайи халкьдин азадвал ва аслу туширвал патал Ирандинни Туьркиядин аксина женг ч1угур Муьшкуьр Гьажи Давуд (XVIII асир) хьтин, Кеферпатан Кавказдин дагъвийрин миллет азад ийидай женгиниз къуват гайи, адан руьгьдин регьбер хьайи Ярагъ Мегьамед ва Урусатдин пачагьлугъдин колониячивилин инсафсуз сиясатдиз акси яз Къуба лезгияр къарагъай восстанидин (XIX асирдин 1-пай) кьиле акъвазай Хулуг Гьажи-Мегьамед хьтин, тарихда чпин гел тунвай ксарикай физва.
Ватандин Ч1ехи дяведин иштиракчияр хьайи Валентин Эмиров, Гьазрет Алиев, Эсед Салигьов, Араз Алиев, Мирзе Велиев, Афгъанистанда кьиле фейи дяведа иштирак авур Абас Исрафилов - Советрин Союздин Игитар хьайи и ксар чи бубайрин ва ч1ехи бубайрин къагьриманвилин адетар давамарай халисан ватанпересар я. Эпосдин игит Шарвилиди хьиз, абуруни кьегьалвилелди, дирибашвилелди чпин т1варар халкьдин къанажагъда, бейнида эбеди яз тунва.
Агьед Агъаева гьахълудаказ къейдзавайвал, «Шарвили - им гьак1 са эпос туш, кар квел ала лагьайт1а, ам халкьдин халис арха - даях тир касдиз бахшнавай везинлу гимн, гьуьндуьрлу мани я. И фикир Дагъустандин халкьарин- са Ватанда, са уьлкведа яшамиш жезвай халкьарин къенин йикъан гьакъикъи крарихъ ва игьтияжрихъ галаз кьазва. Гьавиляй, сад-садавай къакъатунин гьиссериз къуват гун тавуна, абур, чеб жуьреба-жуьребур ят1ани, тарихдин майдандиз сад яз экъеч1зава. Гьа и майданда сад тир халкь яз, абуру чпин жуьреба-жуьревални къалурзава”.
Шарвилидикай туьк1уьрнавай эпосди Ватан гьуьндуьрдиз акъудзава, вик1егьвални кьегьалвал эвелимжи чкадал эцигзава. Къецепатан басрухдин вилик халкьдиз сад, тупламиш хьуниз эверзава. Азадвални аслу туширвал, бубайрин накьвар - ибур пак, гьич са куьнални эвез ийиз тежер зат1ар я. Килиг садра Шарвилиди, къведай несилрихъ элкъвена, вуч лугьузватIа:
Халкьдин фикир сад хьурай,
Рик1ин мурад фад жеда.
Маса чара амач квез,
Сад хъайит1а, шад жеда!
.
Дарда гьатай ч1авуз заз
Пуд сеферда гьарайрай:
«Шарвили, фад агакьа!» –
Лагьана зи суракьрай.
Гьак1 хьайила, ша чун Шарвилидин камаллу весийриз вафалу жен. Къуй Ахцегьа адаз хкажнавай памятник несилрин арада авай алакъадин лишандиз, халкьарин дуствилизни стхавилиз вафалувилин лишандиз элкъуьрай.
Гьажи ГАШАРОВ, ДГУ-дин профессор.
Гележегдин несилрин рик1ера Шарвили пагьливан, аламатдин инсан, хайи Ватан, халкь хуьдай къагьриман яз гьатнава. Ам гьахьтинди яз вири девирра ва вири асирра амукьни ийида.
Ф.ВАГЬАБОВА, илимрин кандидат.
Чи регьбер Имам Яралиева ва профессор Агьед Агъаева (ам «Шарвили» сувар тухунин оргкомитетдин кьиле авай) 2000-йисуз сад лагьай сувар тухудайла авур кьван хъсан к1валахар чна садрани рик1елай ракъурна виже къведач. Гьавиляй, энгел тавуна, оргкомитет кIват1на, чи ч1ехи ксарал меслят гъана, Шарвилидин сувар, Шарвилидин къамат халкьдин рик1ера мадни мягькемдиз гьатдайвал, ам гегьенш къатариз раиж жедайвал, Шарвилидал, Ватандал, лезги ч1алал, чи тарихдал, лезги уьмуьрдал, милли манидал рик1 алай гьевескарар вилик кутуна (и ксар оргкомитетди тайинарна к1анда) вири районра «Шарвилидин»сувар кьиле тухун лазим я. «Шарвили» эпосдин ваъ, «Шарвилидин сувар» кьил гана, гьа сувар кьиле тухвана к1анда.
