Дагъларин уьлкведа жагъай бахт

Таисия Митрофановна Курхуьрел яшамиш жез ва адаз лезги чIалакай кьвед лагьай хайи чIал хьана 48 йис я. Лезгидалди рахадайла, садани ам урус дишегьли я лагьана фикирдач. Чина ачухвал, берекатдин нур авай и дишегьлидихъ галаз чи суьгьбетни лезги чIалалди кьиле фена.
- Воронежский областда, кьуд патахъай тамари элкъуьрна кьунвай ачух тIулал, Бурнак лугьудай хуьр ала, - суьгьбетзава Таисия Митрофановнади. - Зун гьа и хуьре 1938-йисуз дидедиз хьана. Ина юкьван школа акьалтIарна. 1961-йисуз кьадар-кьисметди зун вичихъ хъсан буй-бухах авай, акьалтIай къени инсан тир лезги гада Мегьамедов Мегьамедахъ галаз танишарна. Са тIимил вахтундилай чна рикIерни сирер, муьгьуьббат сад авуна.
Таисия Митрофановна, куь диде-буба лезги гададиз вун гъуьлуьз финал рази тирни, я тахьайтIа, им вуна абурун разивал авачиз авур кар яни? - суал гана за адаз.
- Ваз вуч аватIа чидани, стха, - вичиз хас тир секинвилелди лагьана зи суьгьбетчиди. - Зи регьметлу дидени-буба кIелнавай, вири патарихъай гъавурда авай инсанар тир. ИкI, зи дах Митрофан Степанович военный лет¬чик-механик тир. Диде Мария Андреевнади вичин уьмуьрдин эхиримжи йикъаралди (саки 40 йисуз) медсестра яз кIвалах авуна. Зи дахдихъ дагъустанвийрикай гзаф дустар авай. Гьавиляй, зинни Мегьамедан мурад чир хьайила, дахди лагьанай: «Дагъустанвияр гзаф камаллу, такабурлу, гьуьрмет - хатур кIани инсанар я. Эгер куьн сад-садаз кIан ятIа, за квез эвленмиш жедай ихтияр гузва». Дидеди анжах са-кьве гаф алава хъувунай: «Куьн бахтлу хьурай!»
Гьа йикъалай инихъ гзаф йисар алатнава. Эгер вав суьгьуьрдин тIвал вугана, гьа вахтар хтанайтIа, вуна вун уьмуьрда фейи рехъ хкя хъийидайни? - суал тагана акъвазиз хьанач завай.
-  Са рахунни алачиз, - шад¬вал кваз лагьана Таисия Митрофановнади. - Заз зи бахт Дагъларин уьлкведа, камаллу лезги халкьдин арада жагъана. Зун зи кьисметдал лугьуз тежер кьадар рази я. За жуван итим я лагьана тарифзавач, Мегьамед гзаф къени кас я. Ада хайи хуьре саки 40 йисуз ветврачвиле кIвалахна. Санал яшамиш жезвай 46 йисан къене чна садрани сада муькуьдан кефи ханач. Хуьруьнвийрихъ, къуни-къуншийрихъ галазни чун гьуьрмет-лудаказ, хатурлудаказ яшамиш жезва. Чахъ туькIвей, марифатлу хзанни ава. Инсандиз бахтлу хьун патал мад вуч кIанда?!
Таисия Митрофановнади 1971-йисуз Дагъустандин государственный универ-ситетдин филологиядин факультет акьалтIарна. 1972-йисалай ада саки 30 йисуз Курхуьруьн 1-нумрадин юкьван школада урус чIаланни литературадин тарсар гана. И йисара Таисия Митро-фановнади дагъвийрин балайриз урус чIал ва урусрин литература чирна. И школа акьалтIарай гзаф жегьилри чпиз гележегдин пеше яз урус чIаланни литературадин муаллимвилин пеше хкягъун - им абуру Таисия Митрофа-новнадилай чешне къачун ва тежрибалу муаллимдиз чпин патай авай гьуьрмет, кIанивал къалурун я.
- Чи школада кIвалахзавай йисара Таисия Митрофановнади вич хъсан чирвилер авай, пешедал рикI алай муаллим, хъсан общественник, михьи рикI авай инсан яз къалурна, - лугьузва школадин директор Шихбабаев Шихбубади. - Ада чирвилер ва тербия гайи цIудралди инсанри чи уьлкведин гьар са пипIе жуьреба-жуьре пешейрин иесияр яз кIвалахзава. Абурулай Таисия Митрофановнадиз чухсагъул лугьун тIалабзавай чарар школадиз мукьвал-мукьвал хуьквезва. Мегьрибан и дишегьлидин гьуьрметдай чпин веледрал Таисия тIвар эцигнавайбурни ава. Мадни са кар къейд ийиз кIанзава. Алай вахтунда лайихлу пенсияда аватIани, Таисия Митрофановнади вичи яргъал йисара кIвалах авур школадихъ галаз сих алакъа хуьзва. Жегьил муаллимриз ада гузвай куьмекни екеди я.
Таисия ва Мегьамед Мегьаме-доврихъ хуьре-кIвале вирида гьуьр-метзавай хзан, цуьквер хьтин 5 руш ава. Веледри вири¬да кьилин образование къачунва, абуру чпин пешейрай жуьре¬ба-жуьре шегьерра кIвалахзава.
Таисия Митрофановнадихъ, адан уьмуьрдин юлдаш Мегьа¬мед Ризахано-вичахъ галаз суьгьбетар авур сад-кьве сятда заз акурвал, и хзан, гьалтай четинвилер меслятдалди алудиз, хъсан крарал шадвал, хуьруьнвийрихъ галаз хуш рафтарвал ийиз яша¬миш жезва. Абурун сивяй я вахтунин татугайви-лерикай, я уьмуьрда гьалтай четинвиле-рикай, къуни-къуншийрикай заз наразивилин гьич са гаф кьванни ван хьанач. Чна винидихъ лагьайвал, урус и дишегьли лезги чIалалди михьидаказ, фасагьатдаказ рахазва.
- ЧIехи шаирар, арифдарар тир Етим Эмина, СтIал Сулеймана, Хуьруьг Тагьира гуьзел жавагьирар теснифай, абур рахай лезги чIалал рахаз, кхьиз чир хьунал зун гзаф шад я, - лугьуз¬ва Т.Мегьамедовади.
Кьадар-кьисметди вич кьакьан дагъларинни къайи булахрин, кьегьал рухвайринни камаллу рушарин макан тир Дагъларин уьлкведиз акъудунал, яргъал йи¬сара вич муаллимрин хуьр яз гьисабзавай Курхуьрел, лезги халкьдин арада яшамиш хьунал Таисия Митро-фановнади рази¬вал ва шадвал ийизва.
Т.М. Мегьамедовади гьисабзавайвал, Дагъустан кьетIен рес¬публика я. Ина са шумуд миллетдин векилар гьуьрмет-лудаказ, хатурлудаказ яшамиш жезва.
- Республикада милли культураяр, дидед чIалар вилик тухунихъ галаз санал, халкьари чпи-чпин арада алакъа хуьзвай урус чIал чируниз фикир гуни, и кар патал республикадин парламентди «Урус чIал» (2007-2010-йисар)» программа тестикьаруни ва ам уьмуьрдиз кечирмишуни Дагъларин уьлкведа миллетрин арада гьуьрмет, хатурлувал мадни мягькемардайдал шак алач, - лугьузва Таисия Митрофановнади.
Эхь, гьа ихьтин, вичи халкьдиз, халкьдини вичиз гьуьрмет¬завай, рикIе анжах къени мурадарни къастар авай, вичикай рахадайла Инсан ва Муаллим гафар чIехи гьарфарилай кхьиниз лайихлу дишегьли яшамиш жез¬ва Курхуьрел.
Къуй ви руьгьдин хцивал, къастарин экуьвал, рикIин муьгьуьббат мадни артух хьурай, гьуьрметлу Таисия Митрофа¬новна!