Аялрин гележегдин белед

Чи уьлкведа правовой государство, савадлу общество арадал гъун патал алахънавай алай четин шартIара муаллимдин роль ва зегьмет иллаки екеди, важиблуди я. Муаллимар, гьакъикъатдани, чи аялрин гележегдин сагьибдарар, абуруз дуьз рехъ къалурзавай беледар я лагьайтIани чун гъалатI жедач.
Къенин чи суьгьбетни ихьтинбурукай сад тир ва вичин вири савадлу уьмуьр чи гележег тир аялриз чирвилер, тербия гунин четин, гьа са вахтунда баркаллу кардиз бахшнавай, вичи хкягъай кеспидай уьмуьрдин макьсад, руьгьдин таъминвал жагъанвай Кьасумхуьруьн 1-нумрадин мектебдин урус чIаланни литературадин тарсар гузвай кьилин категориядин муаллим Саруева Аида Балафендиевнадикай я.
Аида Балафендиевна 1964-йисуз Буйнакск шегьерда къуллугъчидин хзанда дидедиз хьана. Адан бубади и шегьерда авай туберкулездин больницада духтур-рентгенолог яз, дидедини шегьердин 5-нумрадин мектебда урус чIалан тарсар гузвай муаллим яз кIвалахзавай. Чилер зурзунин заваладилай гуьгъуьниз абурун хзан Кьасумхуьрел хтана. Аидади 1981-йисуз юкьван школа Кьасумхуьрел куьтягьна. Ада вичин дидединни чIехи дидедин пешекарвал – муаллимвал хкягъун кьетIна ва ДГПИ-дин филологический факультетдик кIелиз экечIна, анаг агалкьунралди акьалтIарна.
Эхь, лугьудайвал, кьисметди инсан, гару ягъай пеш хьиз, вичиз кIани патахъ тухуда. Вичи хкягъай кеспидай сифтегьан тежриба адахъ шегьеррин школайра кIвалахзавай йисара хьана. Ингье абур: Черниговкадин (Украина) 1-нумрадин школа (1986-1990-йисар), Дербент шегьердин 12-нумрадин школа (1990-1997-йисар), Актау шегьердин (Къазахстан) 5-нумрадин мектеб (1997-1998-йисар).
Еке ашкъи-гьевес аваз, дурумлувилелди кIвалах авур вири и йисари Аидадин гележегдин уьмуьрдин рехъни тайинарна. Ам а рекьяй, четинвилер кьулухъ таз, ян тагана виликди физва. 1998-йисалай инихъ Кьасумхуьруьн 1-нумрадин мектебда урус чIаланни литературадин тарсар гузвай учитель-методист, и школадин чIалан муаллимрин методобъединенидин руководитель Аида Балафендиевнади тарсара аялрихъ галаз методикадин цIийи къайдайрикай, кIвенкIвечи муаллимрин тежрибадикай гегьеншдиз менфят къачузвайди хьиз, ам ара датIана вичин чирвилерин дережа хкажунални машгъул я, ам гьамиша кIвалахдин яцIа аваз аквада.
Гьакъикъатдани, вичин кIвалахдив яратмишдай къайдада эгечIзавай, Аида Балафендиевнади гьеле Къазахстандин Актау шегьердин 5-нумрадин школада авайлани ТОКСовчийрин мектебдин клубдин член яз, вичи тарсар гузвай чIехи классрин аялрин куьмекни галаз, дяведай тахтайбурун гьакъиндай делилар кIватIунихъ галаз сад хьиз, школадин радиоузелдай гьар гьафтеда тухузвай рубрикадик кваз «Классика русской литературы» (жанровые особенности произведений) темадай метлеблу передачаяр гуз хьана. Ада гьеле а йисара тарсар тухунин адетдинбур тушир къайдайрикай менфят къачуз, тарсара инновационный технологияр (тарсуниз талукь опорный схемаяр-конспектар, урус чIалай алгоритмаяр ва маса аквадай пособияр) ишлемишиз хьана.
Аида Балафендиевна гьар са тарсуниз виликамаз литературадай талукь текст мад сеферда кIел хъувуна, вири патарихъай гьазур хьана фида. Живописдикай, аквадай пособийрикай гегьеншдиз менфят къачузвай адан тарсара аялри еке активвал къалурзава, гьар са тарс менфятлуди, рикIелай яргъалди алат тийидайди жезва. Гьавиляй адан предметрай аялрихъ школадин, райондин олимпиадайрани хъсан нетижаяр жезва.
Аида муаллимди вичин кIвалахдин тежрибадикай райондин методобъединенийрин заседанийрал, семинаррал гегьенш суьгьбетар ийизва, райондин школайриз педпрактикадиз хуьквезвай ВУЗрин студентриз куьмекар гузва. Ада гьакI выпускникривай ЕГЭ-яр ва экстерно вахкузвай экзаменар кьабулзава, урус чIалай  ва литературадай олимпиадайра иштирак авур аялрин кIвалахар ахтармишзава.
- За 24 йисуз муаллимвиле кIвалахзава, - лугьузва Аида Балафендиевнади, - и девирда за зун кIвалахдик квачиз хьайи гьич са югъни гьисс авурди туш. Школадай хтайлани захъ галаз кIвализ аялар, абурун кьисметарни хуьквезва. Куьз лагьайтIа абурун гележегдин кьисметдин гьакъиндай къайгъударвал муаллимвилин кеспидин кьилин шартI, асул везифа я.
КIелунинни тербиядин кIвалах хъсанарунин карда аялрин диде-бубайрихъ галаз алакъа сихдаказ тешкилуниз кьетIен фикир гузвай А. Б. Саруевадиз, хайи педколлективда хьиз, кIелзавайбурун, гьакI абурун диде-бубайрин арадани еке гьуьрмет ава. Адан гьакъиндай разивилин хуш келимаяр чаз Кьасумхуьруьн 1-нумрадин СОШ-дин завуч машгьур муаллим Селимова Саимат Мегьамедовнадин мецелайни ван хьана.
Гьар тарсуниз хъсан гьазурвал аваз, гьар са аялдин кьетIенвилер фикирдиз къачуна, рикIе ачух мурадар, чина милаим хъвер, бахтунин нур аваз классдиз гьахьзавай муаллим Саруева Аида Балафендиевна адан телмизри-ученикри – гьар сеферда, играми ва багьа кас хьиз, вилера бахтлувилин экв куькIвена, хушвилелди кьабулзава. Абуру ам мектебда чпин хайи диде хьиз, умудрин мягькем даях хьиз гьиссзава.
Идалай белки, гьар са муаллимдиз маса еке бахт авач жеди. Урусрин машгьур писатель ва драматург А. С. Грибоедова лагьайвал, инсан гьикьван марифатлу хьайитIа, гьакьван ам Ватандизни вафалу жеда. Вичин вири савадлу уьмуьр, вичин чирвилер ва алакьунар чи акьалтзавай несилдиз чирвилер ва тербия гунин, абурукай хайи халкь, хайи Ватан патал вафалу инсанар хкудунин кардиз бахшнавай Аида Балафендиевнадихъ чаз уьмуьрда ва кIвалахда мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.