И йикъара «Куьредин хабарар» газетдин редакциядиз Кьасумхуьрелай тир агъсакъал Мегьамеднасир Нежведиловалай чар атана. «Дарман авачир азар» кьил ганвай ам, мана квахь тийидайвал куьруь авуна, агъадихъ гузва.
«- Гьуьрметлу редакция! Эхиримжи пуд йисан къене «Къушарин грипп» лугьудай азар акъатуниз килигна, райондин агьалийрин верчер, кIвалин маса къушар кьена куьтягь жезва. Лагьана кIанда хьи, райондин ветеринарный управленидин пешекарри хуьрера къекъвез кIвалин къушариз рапар яна ва дарманар гана. Амма абурукай са менфятни хьанач... Малдин якIун къимет 150, лапагдин – 160-170, са какадин къимет 5-6 манат хьанвай къенин девирда са 10-15 верчни хуьз тахьайла, чна вуч авун лазим я? Туьквенрай маса гузвай верчерин ери агъузди, менфятсузди, тIеамсузди тирди виридаз малум я.
... Мадни, районда са инкубаторный станция ачухнайтIа, халкьдиз цицIибар къачудай чкани жедай, гзафбуруз кIвалахни.
Гзаф агьалийрин патай гьахълу наразивилер арадал гъизвай и месэлайрин патахъай райондин кьилин ветврачди чаз жаваб ганайтIа хъсан жедай».
Редакциядиз и чар атанмазди зун райондин ветеринарный управленидиз фена. Анин начальник Назир Абдулкъафаров отпускада аваз хьуниз килигна, зун адан заместитель Мелик Ибремовахъ галаз гуьруьшмиш хьана, адавай винидихъ къалурнавай чарче къарагъарнавай ва са жерге маса суалриз жавабар гун тIалабна.
- Мелик стха, редакциядиз атай чарчихъ галаз вун таниш хьана. Ана кхьизвайвал, районда «къушарин грипп» авани?
- Ваъ, исятда районда и азар авач. «Къушарин грипп» 2-3 йисан вилик акъатнай. Адан вилик пад кьун патал чи управленидин пешекарри талукь серенжемарни кьабулнай.
- Чал хабарар агакьзавайвал, Кьасумхуьрел, ЦIийи поселокда, АгъастIалдал ва маса хуьрера агьалийрин верчер рекьизва. Себеб вуч ятIа?
- Са 3-4 йисан вилик районда (вири хуьрера ваъ, ина-ана) инфекционный лоринго-трахсит (чума) азар акъатнай. Алай вахтундани ада вичикай ина-ана хабар гузва. Лагьана кIанда хьи, и азар квани-квачни гьич чи лабораториядани тайинариз жезвач. Ам пешекарриз верчери «кьигъ-кьигъ» ийиз, туьтуьна акIанвай шей акъуддай хьтин амалар авунай ва маса гьерекатрай чир жезва.
- Верчериз рапар язава, дарманар гузва, абурукай са менфятни жезвач лугьузва. Идан патахъай вавай вуч лугьуз жеда?
- Винидихъ тIвар кьур азар акатай верчер, кIвалин маса къушар, рапар яна, дарманар гана лагьана сагъар хъийиз жезвайди туш. Рапар абуруз виликамаз, азар акатдалди яна кIанда. Эгер азар акатнавай вечрез раб ягъайтIа, ам агаж жеда, са шумуд сятинилай рекьида. Азар акатнавай кIвалин къушар тукIун чарасуз я. Абур, гьакIни кьенвай къушар фур атIана чилик кутун лазим я. Ахпа, 2-3 варз алатайла, цIийиз верчер ва кIвалин маса къушар къахчуз жеда.
И азардин аксина чи пешекарри къушариз августдин-сентябрдин варцара рапар ягъайди я, профилактикадин маса серенжемарни тухвана.
Язавай рапарикай са менфятни жезвач лугьузвайбуруз за ихьтин жаваб гуда. Сад лагьайди, чи пешекарар хуьрера жезва, абуру къушарин, гьайванрин сагъламвал ахтармишзава, лазимвал аваз хьайитIа, рапар язава, дарманар гузва. Къушарихъ азар галукьай дуьшуьшра тади гьалда ветуправленидин пешекарриз хабар гана кIанда.
Гзаф вахтара агьалийри, верчерик азар акатайла, чпи-чпиз дарманар къачузва, рапар язава. Чебни какатай чкайрай, аптекайрай. Рагъ акьадай чкадал эцигнавай дарманар циз элкъвезвайди я. Гьавиляй ахьтин дарманрикай, рапарикай къушариз са менфятни жезвач.
Чи управление бес кьадар дарманралди, рапаралди, герек маса шейэралди таъмин я. Абур махсус холодильникра хуьзва. Дарманар анжах управленидин ветаптекадай къачун лазим я. Дуьз дарманрикай, рапарикай верчериз менфятни жезвайди я.
Ихьтин са кардикайни лугьуз кIанзава. Са касди вичин гьаятда авай верчериз чумадин аксина рапар язава, адан къуншийри язавач. ИкI хьайила, гьа къуншидин верчерикай гьа рапар янавай верчерин 70 процентдикни азар акат хъийизва.
- Мелик стха, ша чун мад редакциядиз атай чарчел хуьквен. Ана районда цицIибар ахъайдай инкубаторный станция ачухунин месэла куднава. Им жедай кар яни?
- Къенин мумкинвилериз килигайла – ваъ. Вучиз лагьайтIа, инкубаторда какатай, инсанривай маса къачур какаяр эцигзавайди туш. Какаяр госстандартдинбур хьана кIанда, чебни дизенфекция авунвайбур. Ахьтин мумкинвилер чахъ авач. Гележегда белки жен. Пис месэла туш, районда инкубаторный станция хьанайтIа, хъсан кар жедай.
- Управленидин пешекаррал кIвалахда гьихьтин четинвилер гьалтзава?
- Четинвилерикай рахайтIа, малариз, кIвалин къушариз рапар ядайла, профилактикадин маса кIвалахар тухудайла чаз хуьрерин поселенийрин кьилерин патай гьич са куьмекни авач. Рапар ядайла, иесийри чпин малар тайинарнавай чкадал гъун, верчер, гьуьндуьшкаяр демекра, гьаятда кIевирнавай маса чкада тун лазим я. Гьайиф хьи, агьалийри и кар ийизвач.
Мадни, малариз, верчериз рапар агьалийри чпи ягъун герек авай кар туш. Дарманар, рапарни, чна винидихъ лагьайвал, какатай аптекадай, инсанривай къачун дуьз туш. Кьейи верчер, малар къубуйриз, чуьлдиз гадарна кIандач.
Гьихьтин месэла хьайитIани, чи управленидин пешекарриз хабар гун лазим я.
