4-ноябрдиз районэгьлийри вири россиявийрихъ галаз санал государстводин сувар - халкьдин садвилин Югъ къейдда.
Им уьлкведин экономикадин къудратлувал ва руьгьдин гьуьндуьрвал кIвачел ахкьалдарун патал Россиядин общество тупламишунин ниятдихъ элкъуьрнавай цIийи сувар я.
И сувари лап важиблу месэлаяр агалкьунралди гьялун патал, алай девирда Россиядин вилик акъвазнавай мурадар кьилиз акъудун патал чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат Ватандин вири гражданрин ва халкьарин садвилихъ авай метлеб къалурзава.
4-ноябрдин югъ Россиядин тарихдин лап важиблубурукай са вакъиадиз талукьарнава. А вакъиа квекай ибарат я лагьайтIа, 1612-йисуз Мининан ва Пожарскийдин регьбервилик кваз халкьдин ополченидин аскерри, вири къуватар сад авуна, Москва къецепатан чапхунчийрикай азаднай, асил-несилдилай, инанмишзавай диндилай ва обществода чпи кьазвай аслу тушиз игитвилин ва тупламишвилин халис чешнеяр къалурнай.
Вири гражданар сад хьунин нетижада халкьдин ополчение гъалиб хьуни гьа девирда уьлкве политикадин ва руьгьдин жигьетдай дерин кризисдай акъудуник кьил кутуна, государство мадни мягькемарун патал бинеяр арадал гъана. 4-ноябрдин югъ лагьайтIа, та 1918-йисалди Государстводин сувар яз, Россия гележегда вилик финин карда лап чIехи роль къугъвай югъ яз къейдзавайди тир. И югъ тарихда гъулгъулайрин вахт яз гьатай девир куьтягь хьунихъ, чуьруькрин ва гражданрин арада къал-макъалрин эхир хьунихъ, Россиядин Государстводин аслу туширвал гуьнгуьна хутаз башламишунихъ галаз алакъалу ийизвай.
Дагъустандин халкьар вири девирра чпин садвилелди ва тупламишвилелди, вирибур патал хаталувал арадал атай четин вахтара сад жез алакьуналди машгьур хьайиди я. Азадвал кIани дагъустанвияр муьтIуьгъариз алахъай Ирандин чапхунчи Надир-шагьдин чIехи кьушун 1741-йисуз кукIварун вири Дагъустандин халкьарин садвилин къуватдин патахъай шагьидвалзавай жанлу чинрикай сад я. Дагъустанвийри Ватандин гележегдин патахъай жавабдарвал гьамиша дериндай гьиссиз хьайиди я, абур лап багьа ирс - чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат Ватандин вири халкьарихъ галаз садвал хуьз чалишмиш хьайиди я. Агъур имтигьанрин вахтара ва ислягь яратмишунрин зегьметдал машгъул йисарани абур чпи хкянавай и рекьиз датIана вафалу яз хьана.
И гафарин керчеквал XX лагьай асирдин 90-йисарин дибдин дегишвилерин, агъур вакъиайрив ацIанваз хьайи девирди инанмишардайвал субутарзава. И жавабдар девирда гьикьван четинвилер ацалтнатIани, дагъустанвияр дуьзгуьн рекьелай элячIнач, абуру тарихда чпин хиве гьатзавай жавабдарвал ва гележег рикIелай ракъурнач, Россиядин Федерациядин халкьарихъ галаз садвал ва стхавилин дуствал хвена. Дагъустандин территориядиз международный террористрин дестеяр сухулмиш хьайи 1999-йисан вакъиайри халкьдин садвилин къуват лап жанлудаказ къалурна. Государстводин территориядин садвал ва конституционный къурулуш хуьн патал дагъустанвийрихъ галаз санал вири уьлкве къарагъна. И агьвалатди ва хейлин маса крари, чи тарихдин вири тежрибади, адан рикIелай ракъуриз тежер тарсари, меслятвили, садвили, тупламишвили, сад-садан гъавурда акьуни чаз уьмуьрдин вири четинвилерай экъечIдай мумкинвал гайидан гьакъиндай шагьидвалзава.
1999-йисуз Дагъустандин конституционный къурулушдал, садвилел, Россиядин Федера-циядин территориядин саламат-вилел гъил яргъи авур междуна-родный экстремистрин ва терро-ристрин кIеретIрикай чи респуб-ликадин чил азад авунин операция акьалтIарайдалай инихъ 10 йис алатнава.
10 йис идалай вилик хьайи вакъиаяр къе веревирд хъувурла а вакъиайри Дагъустандин, санлай Россиядин цIийи тарихда кьетIен чка кьазва.
Лап агъур шартIара Дагъустан-дин халкьари чи руьгьдин къуват, чи садвални тупламишвал, гзаф миллетрин векилрикай ибарат къудратлу Россиядин вири халкьа-рихъ галаз чи стхавилин чIуриз тежер дуствал лап жанлудаказ къалурна, вири имтигьанриз лайих-лудаказ дурум гана, къастунин мягькемвал, камаллувал, садви-линни тупламишвилин зурба къуват, халкьдихъ ахлакьдинни психоло-гиядин ва ватанпересвилин барадай авай зурба къуват вири дуьньядиз къалурна.
25-26-октябрдиз чи республика-дин вири шегьеррани районра международный террористар кукIварайдалай инихъ 10 йис тамам хьун сувар хьиз къейд авуна.
Къе Дагъустанди вири уьлкве-дихъ галаз санал реформайрин йисара кIватI хьайи месэлаяр гьялун патал дурумлудаказ кIвалахзава ва ам демократия вилик тухунин, экономика мягькемарунин, инсан-рин агьваллувал хъсанарунин рекье аваз ян тагана физва. Эхиримжи са шумуд йисуз республика ва гьакI чи районни социальный, экономикадин жигьетдай вилик финин асул делилар къвердавай виниз хкаж жезва.
Чун Россиядин маса халкьарихъ галаз санал тарихдин зурба рекьиз фенвайди дагъустанвийри гьич садрани рикIелай ракъурайди туш.
Къе чи хиве лап чIехи жавабдарвал ава: чна чIехи несилри чаз тунвай лап къиметлу ирс хуьн - чи Ватан мягькемарун, адан къудратлувал артмишун лазим я.
Халкьдин садвилин Югъ сувар яз къейд авуни чи ватанпересвилин руьгь хкаж хьуниз, обществода меслятвал мягькемарун патал. вири россиявийрихъ галаз абур мадни тупламиш хьуниз къуллугъдайдахъ инанмишвал къалуриз кIанзава.
Халкьдин садвилин Югъ мубарак авуналди, чаз вири районэгьлийрихъ мягькем сагъ-ламвал, ислягьвал ва хушбахтвал, уьлкведин абадвал патал чIугвазвай зегьметда агалкьунар хьана кIанзава.
