Гьар йисуз 21-мартдиз гзаф халкьарин виридалайни рикI алайбурукай сад тир Яран сувар алукьзава.
Лагьана кIанда хьи, и къадим сувар къейдзавай югъ гатфарин югъни йиф барабар жезвай вахт я. Вич чаз аквазвай цавун мензилра рагъ вичин еришда экватордин цIарцIелай алатай и вахтунда Нью-Йоркда, ООН-дин штаб-квартирада, 12 сеферда Ислягьвилин зенг язава. Им халкьариз дуьньяда ислягьвал, уьлквейрин арада хуш рафтарвал хуьниз эвер гунин лишан я.
Яран сувар мус арадал атайди я, ам арадал атун квехъ галаз алакъалу я? ТIебиатдал чан хуьквезвай гуьзел береда къейдзавай и сувар Заратустра пайгъамбардин тIварцIихъ галаз алакъалу ийиз вердиш я. Амма ахтармишзавайбуру гьахълудаказ тестикьарзавайвал, гзаф халкьариз ам зороастризмдин (цIуз ибадат ийизвайбурун) дин пайда жедалди таниш тир.
21-мартдиз дуьньядин са кьадар халкьари, месела, иранвийри, тажикри, узбекри, къазахри, эрменийри, амай вири суваррин арада кьетIен чка кьазвай Навруз-байрам къейдзава. Дагъустандин са бязи халкьари и сувариз чпин тIварар ганва, месэла: Эр, Семелик, Эбелцин, Азерчеин.
Вилик девирра лезгияр инанмиш тир: Яран сифтегьан пуд югъ гьихьтинбур хьайитIа (рагъ алай, марф къвазвай ва я чIимел), вири йисни гьахьтинди жеда. Яран сувариз марф къун хъсан яз гьисабдачир, мисални авай: яраз цавай яру стIални ават тавурай. Яран суварилай гуьгъуьниз цава сифте сеферда яргъируш акурла, магьсулрин бегьер гьихьтинди жедатIа чириз алахъдай. Месела, лугьудай: эгер яргъирушак яр гзаф кваз хьайитIа, кIатIар техилдай ацIуда, хъипи ранг артух квайла, мухар гзаф жеда.
Яр, халкьдин къадим календардай йисан сад лагьай варз, 14-юкъуз (4-апрелдалди) давам жезва.
21-март Виридуьньядин Чилин югъни я. Гзаф халкьари, гьабурукай яз лезгийрини Яран сувар гатфарин чуьлдин кIвалахрив эгечIиз башламишдай вахтни яз гьисабдай. Виликдай лезги хуьрера гатфарин магьсулар цун патал майишатрин никIера сифте хвал чIугвадай. Мадни и юкъуз къубуяр, цин хвалар ремонт хъийидай.
Яраз лезги хуьрера агьалийри чпин малар нехирдиз акъуддай, и юкъуз нехирбанар, векьин уьруьшар, никIер мал-къарадикай хуьн патал къурухчияр кьадай.
Халкьдихъ, Яран суварихъ галаз алакъалу, хейлин адетарни ава. ИкI, бадейри, дидейри аялрин гъилерик яру гъалар кутIундай. Яран йифиз кIвализ атай аялриз гудай шейэрин къайгъу аквадай. Сандухрин патара Яран сувар патал тунвай ич-чуьхвер, кIерец-шуьмягъ, зурар, ширинлухар дуьздал акъудна, гъилик ийидай.
Яран йифиз хъийизвай цIаяр михьибур яз гьисабдай, а цIаяриз кьуьл гудай, гьатта яргъалди килигдай ихтияр авачир. Яра яда, вилерин ишигъ тIимил жеда лугьудай.
Няни жедалди, шемер куькIуьр-далди вилик дишегьлийрикай сад кул къачуна къавал акьахдай, къавуз кул гуз-гуз, ада мани ядай:
Шарни пепе гьуьлуьхъди,
Гьуьлуьн девлет кIвалихъди!
Ахпа вири жегьилар къавал акьахдай, шемериз цIай ядай. Шемер кана куьтягь хьайидалай гуьгъуьниз аялар, чантаяр къачуна, хуьре къекъведай.
Яран сувариз бадейри, дидейри къуларал чIехи къажгъанар эцигдай: ашар, дулмаяр, пичIекар, хъчад афарар гьазурдай адет тир.
Яран сувариз мадни ихьтин недай затIар гьазурдай: тIач, семена, чуьк, иситIа, чул, мехкIуьт, калар, чIахар аш, цикIенар, гузанар. Сувариз таза фу тавуна жедачир. ТIили ва къатай фалай гъейри, гьажикIадин гъуьруькай баклукар, алугаяр ийидай. КIаркIар фуни чрадай. Мадни Яран сувариз шуьреяр ва тIунутIар, тинидикай чранвай нинияр гьазурдай…
Эхь, Яран суварихъ чпихъ еке тарих авай адетар гзаф ава. Ша чна хъсан адетар, махар, манияр рикIел хкин, шадвал ийин Сувар я, халкьдин рикI алай Яран сувар! Мубаракрай!