И уьзуьр лап эвел заманайрилай инфекционный азар яз чизва.
Эвел заманайра Персияда, Индияда, Вавилонияда и уьзуьрдик начагъ папакай итим чара ийизвай. Французрин военно-морской духтур Вильяма ахтармишайвал, гимида са матрос начагъ хьайила, ам виридак акатзавай, амма ам гьи микробди арадал гъизватIа чизвачир.
Са шумуд йисалай немсерин духтур Роберт Кохаз микроскопдай килигайла и уьзуьр арадал гъизвай микроб жагъана ва гьадлай кьулухъ адаз палочка Коха лугьузва. Им 1882-йисан 24 март тир. Гьавиляй 24 март чахуткадин начагъвилихъ галаз женг чIугвадай югъ яз малумарнава.
Маса инфекционный азарриз килигайла, чахутка хронический уьзуьр я.
Исятда авай яшайишдинни экономикадин шартIара, инсандин иммунитет агъуз аватайла, яни зайиф хьайила, микробдиз са дармандини таъсир тагудайла, и уьзуьр са шумуд сеферда гзаф хьун мумкин я.
И уьзуьр чахуткадик начагъ инсандикай уьгьуь ягъайла, рахадайла, мани ядайла цуькIуьндихъ галаз сагъ инсандикни акатда. Ам малдин як, нек хъсандиз ругун тавурлани акатун мумкин я.
И уьзуьрдин сифте лишанар ихьтинбур я:
1) инсан фад галат жеда;
2) иштягь квахьда, яхун жеда;
3) гьекь жеда;
4) нефес дар жеда;
5) бедендин температура 37,5 -38 градусдив агакьда;
6) уьгьуь яда ва сивяй ивидин гъалар кваз балгъан ва иви атун мумкин я.
Гзаф дуьшуьшра начагъдаз вичик а уьзуьр кватIани чир жедач, бязи вахтара ам стIалжем, грипп хьиз ва маса мекьивилин начагъвилер хьиз жеда.
И уьзуьр вахтунда чир хьун ва профилактика авун виридалайни метлеб авай кар я. Сифте духтурди къайгъударвал авун важиблу я.
15 йисалай виниз яшда авай инсанри йиса садра ва бязи инсанри 2 сеферда флюорография авун лазим я. Аялриз чахуткадиз акси рапар ягъун герек я.
Эгер флюорография тийиз хьайитIа, чир тахьана лап четин гьалдин азарлувал арадал къведа ва инсан инвалид хьун, кьиникь мумкин я. Гьавиляй гьар сада вичин мукъаятвал хуьн, профилактикадин серенжемар кьиле тухун лазим я.