Сулейман-Стальский район Республики Дагестан
www.old.suleiman-stalskiy.ru

Халкьарин садвилин сувар

Ингье мадни, гила 10-сеферда (2000-йисалай инихъ), къадим Ахцегьа – дагълара авай шегьерда – лезги халкьдин игитвилин эпосдин сувар кьиле тухузва.

Шарвили  лезги халкьдин зигьинди асирра арадал гъанвай игитвилинни садвилин, датIана уяхвилин лишан яз, чна а тIварцIел гьамиша дамахзавай. Гила а тIварцIин гьуьндуьр мадни вине хьанва.
Ахцегьа «Шарвили» эпосдин сувар тухуни неинки са лезгияр, гьакI Дагъустандин вири халкьар уяхарнава, тупламишзава. Вучиз лагьайтIа, Шарвилиди, лезги халкьдин руьгьдин къагьриман яз, амай халкьарин гьарайдизни гьай лугьузва.
Шарвили са халкьдин ваъ, вири халкьарин игитвилин лишан яз, адаз ийизвай гьуьрмет ва гузвай фикир артух жезвайди чаз алатнавай  9 йисуз кьиле тухвай суварри ачухдиз раиж авуна. Суварик къвезвай ва Шарвилидин конкурсра иштиракзавай ксарин кьадар артух хьунилай гъейри, географияни гегьенш хьана. Суварик Рутулайни, Агъулайни, Хивдайни, Табасарандайни, КцIарайни, Дербентдайни, Хасавюртдайни, Каспийскдайни ва иллаки Махачкъаладай къвердавай гзафбур хквезва.
Суварин  иштиракчияр тебрикзавай теллер Москвадайни, Санкт-Петербургдайни, Тюмендайни, Краснодардайни, Бакудайни ва маса чкайрайни хквезва. Дагъустандин халкьарин саки вири векилрилай. Гьавиляй лугьузва: «Шарвилидин» сувари чи халкьарин  къанажагъда къвердавай дурумлу чка кьазва. Савадлу са дагъустанвидини гила «Шарвилидин» суварикай ва я сувариз майдан гайи эпосдикай чпиз хабар авачирди къалурзамач.
«Эхь, эпос авай халкь эбеди яшамиш жедай халкь я», — лагьанай вичин рахунра сад лагьай суварин мугьман, РФ-дин Госдумадин депутат Гьажимет Сафаралиева.
Инал мад сеферда «Шарвилидин» сувариз вичин руьгьдин, рикIин эмирдалди къуват гайи, суварин асул метлебар гьихьтинбур ятIа  къимет гайи арифдар, алим, рагьметлу Агьед Агъаеван «Шарвили халкьдиз гьамиша герек я»! – лагьай гафарин чIехивал, экуьвал, гьахълувал рикIел хкун тавуна жезвач.
Эпосдин кьилин фикир  халкьдин гьал-агьвал вини дережадиз акъудун ва хайи Ватан кIан хьун я. Эпосда Ватандал дамах авунин руьгь къалурнава…
Ватандиз Шарвили хьтин игитар сад-кьвед ваъ, вишералди герек я.
Гьикьван пислемиш авуртIани, дявеяр виликдайни авай ва исятдани жезва. «Шарвили» эпосдин сувар тухунин себебни халкьдиз къагьриманвилин тербия гунин крарик къуьн рикIивай кутун я…
«Шарвили» эпос  арадал хкун патал акьван зегьметар чIугур рагьметлу Забит Ризванован, исятдани лезги халкьдин руьгьдин къайгъуда авай Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Салимован, эпос урус чIалаз таржума авур Ризван Ризванован, Шарвилидин къамат чпин жуьреда чIалан ва живописдин эсерра  рангламишзавай гзаф маса  ксарин эрзиман мурадарни «Шарвилидин» суварин метлеб ва тешкиллувал  халкьдин асас мурадрив кьадайвал хьунихъ элкъуьрнавайбур я. Гьелбетда, чна ина тIварар кьунвай ва такьунвай  авторрини чIугвазвай зегьметар  сифте  нубатда  сувар кьиле тухун паталди туш,  Шарвилидин къаматди чи халкьдин руьгьда  са куьнивайни эвез ийиз тежедай хьтин  чка  кьун паталди я. Сувар абурун эсерри, алахъунри жанлу ва эсерлу ийизва.
Шарвилидин эпосдин сувар гележегдани гьам Ахцегьа, гьамни Дербентда ва Махачкъалада мадни кьиле фида. И карди лезги халкьдиз и сувар гьар йисуз кьиле тухуниз, ам чи  республикадин  вири  халкьарин сувариз элкъуьрунин  карда куьмек  гуда, «Шарвили» эпосди чи тарихдиз, культурадиз ва марифатдиз ийизвай таъсир мадни къадимлу ийида.
Эпосдин материалрин бине-даллаз илимдин ахтармишунар кьиле тухвана ва исятдани тухузва, алай вахтунда и эсердин художественный кьетIенвилериз талукьарнавай диссертация гьазурзава.
Адалайни алава яз «Кавказ» федеральный рехъ тирвал ЦIийи Макьарин  хуьруьн патав Къухмаза КIунтI тепедал «Памятник Шарвили» культурно-мемори-альный комплекс эцигун патал проектдинни сметадин документар гьазурун патал заказ ганва. Умудзава, чаз гьеле алай йисуз гележегда культурадин  гегьенш серенжемар, гьа гьисабдай яз «Шарвили» эпосдин гуьгъуьнин суварар кьиле тухудай и комплексдин бинеда сад лагьай къван эцигдай мумкинвал жеда.
Анал гьакI тарихдин музей, библиотека, аудио ва видеотека, художественный галерея, выставкайрин зал ва абуруз талукь инфраструктурани жеда. И карда, Шарвилиди вири вахтара вичин халкьдиз эвер гайиди хьиз, чна чи чалишмишвилер ва мумкинвилер сад авуна кIанда.
Къуй агъзур йисаралди яшамиш хьурай Шарвили! Къуй тек яз амукь тавурай  Шарвили! Къуй, адан гьар са тIварцIикай агъзур-агъзур тIварар хьурай!
Къуй, Шарвилидин ватан тир вири Лезгистан, Шарвилидин макан тир ТIури ва Ахцегь шегьер  мадни авадан хьурай! 
Къуй, Урусатдик кваз Дагъустанди, Дагъустандик кваз  Лезгистанди ва вири  дуст, стха миллетрини цуьк акъудрай!
Чи ватан гужлу ва бахтлу яз, сагълам ва садди яз виликди фирай!
                   Амин!
 

Адрес статьи: http://old.suleiman-stalskiy.ru/?com=articles&page=article&id=778