Сулейман-Стальский район Республики Дагестан
www.old.suleiman-stalskiy.ru

Садвални дуствал чи къуват я

Террор, террорист, теракт, залукар кьун, кьиникьар, хъиткьинунар...И залум гафари эхиримжи 10 йисуз мукьвал- мукьвал чпикай хабар гузва. Виликрай абур гафарганда аватIани чидачир, рикIелни къведачир.

Бес гила вуч хьанва? Вири дуьньяда, гьагь сана, гагь масана гъулгъула, цIай твазва. Виридалайни гзаф Кавказдал элкъвезва. Асиррани дуьньядин вири чапхунчийри чпин ивидин звал гьа ина элекьриз хьайиди я.
Кавказ, асиррин цивилизацийрин макан! Вичелай гуьрчег, девлетлу, берекатлу, гьуьрметлу чка бажагьат ава. Кавказдин къадим халкьари асирра чпи- чеб хвена: хазаррикай, скифрикай, сасанидрикай, монголрикай, персрикай... Халкьарин садвал, тупламишвал, стхавал, дуствал, захавал, Кавказда хьиз, масанра гьина аватIа, заз чидач.
Немсерин чапхунчийризни Кавказ муьтIуьгъарун кьилин месэла яз акунай. Амма гьа ина абуруз сурарни жагъанай. Кавказдин женгерикай, чи халкьарин  игитвиликай тIимил кхьенвач.
Хвена Кавказвийри чебни, чIехи Россияни, дуьньяни фашизмдин тIегъуьндикай. И йисара галаз- галаз чи Ватанда- Москвада, Волгоградда, Ростовда, Бесланда кьиле фейи вакъиаяр рикIел алама.
Чи вири хуьрера, шегьерра намуслу вири инсанрин рикIер тIар, къарсатмиш хьанай. Чаз, дагъустанвийриз, террозм вуч ятIа, жуван вилералди акуна, хамуналди гьиссна. Чи рикIелай Къизлярдин, Каспийскдин, Буйнакскдин, Новолакдин, Хасавюртдин, Махачкъалада хьайи терактрин хирерин тIалар алатнавач, я садрани алатни ийидач.
Къе заз и макъалада 1999- йисуз Дагъустандин конституционный къурулушдал, садвилел, РФ- дин территориядин саламатвилел гъил яргъи авур международный экстремистрин ва террористрин кIеретIрикай чи республикадин чил азад авунин операция акьалтIарайдалай инихъ 10 йис тамам хьуниз гьазурвилер аквазвайла, чна веревирдзава: бес чи рикIериз куь теселли гана ? Себебар гзаф ава. Абурун арада инал заз са себебдикай- дуствиликай, адан жанлу къуватдикай рахаз кIанзава.
Дуствал! Гьикьван михьиз, гьикьван такабурдиз ва дамахдивди ван ийизва и гафуни. Дуствили дуьнья къачуда, дуствили дагълар муьтIуьгъарда, дуствили гьуьлер- вацIар элкъуьрда. КIандатIа ваз дегь заманаяр къачу, кIандатIа къенин югъ. Дуствал хьаначиртIа, чавай винидихъ тIварар кьур душманрал лаш илигиз жедайни. Эгер Ватандин ЧIехи дяведа советрин халкьарихъ дуствал хьаначиртIа, чи уьлкведал къузгъун хьиз тепилмиш хьайи пехъи душман  вичин магъарада бажагьат дарбадагъиз жедай.
Гьайиф хьи, къе чун маса жуьредин, чи халкьариз, инсанриз хесетриз, къилихриз, абурун тIебиатдиз, ацукьуниз- къарагъуниз акси къвезвай дуьшуьшрин шагьидар хьанва. Тек са мисал. Саки са халкь хьиз яшамиш хьайи, уькIуь- цуру санал авур, са дин гвай, са имам хьайи чеченрикай, дуьз лагьайтIа, абурун арадай акъатнавай къецепатан уьлквейри гадарзавай фан кIусарикай ем хьанвай къачагъ- къунчийрикай, къе чаз душманар хкатнава.
Са гьахъ- дуванни авачиз, секиндиз са бубат чпин дерди- гьал ийизвай Ботлихдал, ЦIумададал ва Новолакдал вегьин- им мус ва гьина акур кар я. Чеб вагьабитар я лугьуз, Къарамахида ва Чабанмахида вагьшивилелди властдин органар чукIурайбур инсанар, дагъвияр яз гьикI гьисабрай. Абуруз Дагъустандал чпин ктIай  къанунар, адетар илитIиз, чина чIурукIа тIвар акъатнавай «Исламдин республика» лугьудайди гужуналди тешкилиз кIанзавай. Амма алакьнач. Алакь тавунин себеб, чна винидихъ къейд авурвал, мад чи уьлкведин ва Дагъустандин халкьарин дуствал, стхавал, тупламишвал ва уьтквемвал я. Муртадди бейхабардиз, хаинвилелди чи чилел гъил яргъи авурла, аварринни лакрин куьмекдиз Дагъустандин вири халкьар атана агакьна.
Са тIимил вахтни арадай фенач, дагъвийрин дердерив, гьамиша хьиз, Россиядин дирибаш аскерар агакьна. Биябурчивилин, русвагьчивилин гьарай кьилеллаз атай чапхунчийрин дестеяр и сефердани урусри чахъ галаз къуьн- къуьневаз ва гъил- гъилеваз чи пак чилелай гьа атайвал акъудна чукурни  хъувуна. Куьгьне тарихдани гьакI хьайиди я.
Дагъустан патал женгера хирер хьайибурун, чанар гайибурун арада лезгиярни тIимил авачир.
1996- йисан 9- январдиз Салман Радуеван командованидик кваз чеченрин боевикрин са десте Къизляр шегьердиз гьахьнай. Абуру аэропорт, ракьун рекьин вокзал, аялар хадай отделенини галаз центральний больница ва гьана са кьадар ислягь агьалияр, дишегьлияр ва аялар залуквиле кьунай. Боевикри Ставрополь, Дагъустан хуьзвай кьушунар алудун ва вири Кавказдин сергьятдай федеральный кьушунар акъудун истемишзавай, тахьайтIа залуквиле кьунвайбур гуьллеламишда лугьуз кичIерар гузвай. Амма боевикри чIехи стратегиядин гъалатI ахъайна. Абуру Къизляр урусар яшамиш жезвай шегьер я лагьана фикирнай. Ам Дагъустандин шегьер тирди боевикрин рикIелай алатнавай.
И ивияр экъичай, инсанар телеф хьайи инсансузвилин акцияди вири дагъустанвияр кIвачел къарагъарна. Ислягьвилин икьрар хьайидалай кьулухъ Радуеван дестедиз республикадин сергьятдай Чечнядиз Первомайский блокпостунлай хъфин патал дегьлиз гана. Пакад юкъуз, хиве кьунвай икьрар чIурна, чпин хушуналди залуквилиз фейибур квачиз, абуру ислягь агьалияр ва са шумуд милиционерни залуквиле кьуна рекье гьатна. Первомайскдал агакьайла террористри блокпостунал дежурство тухузвай Новосибирскдин ОМОН- дин 37 кас кьуна.
Боевикрин десте вертолетрай ягъайдалай гуьгъуьниз абуру Перво-майск хуьр кьуна.
Чи умуми кIвализ бедбахтвал атай чIавуз, вири девирра хьиз, дагъустанвияр тупламиш хьана, вири сад хьиз кIвачел къарагъна.
Первомайск хуьн, террористар терг авун патал иштиракиз чи РОВД- дайни I0 касдикай ибарат тир кьве экипаж рекье туна. Абурун тIварар чавай чIехи дамахдив ва гьуьрметдив кьаз жеда. Ингье абур: М.Гь.Къарибов, У.Ш.Рамазанов, Гь.Р.Гьасанов, М.Т.Муртузалиев, М.Ш.Мирзекеримов, Ю.С.Юзбеков, Ю.Я.Гьажиев, Р.Х.Рагьимов, М.А.Алир-заев, М.Къ.Мурадханов.
Чаз кьиле физвай вакъиайри шагьидвалзавайвал, террористар архаин хьана акъвазнавач. Абуру чпин гъиле гьатай гьар са легьзе чпиз кIандайвал ишлемишзава, гьикI лагьайтIа чаз массовый информациядин такьатрай ван къвезвайди ва кIелзавайди яна, кьена, хъиткьинарна лугьудай ванер я.
Малум тирвал, алай йисан 9- июндиз чи республикадиз Россиядин Федера-циядин Президент Дмитрий Медведев атана. Ада «Кьиблепатан федеральный округдин сергьятда Россиядин Федера-циядин милли хатасузвилиз къурху гузвай крар арадай акъудунин серенжемрин гьакъиндай» месэладай РФ-дин Хата-сузвилин Советдин гегьенш оперативный совещание тухвана, вилик акъвазнавай везифаяр веревирдна, талукь кърарар кьабулна, республикадин вилик геж тавуна гьялна кIанзавай месэлаяр эцигна.
РФ- дин Президент атун- им чи республикадин уьмуьрда важиблу вакъиа я. Им чи республикадиз фикир гунин Кеферпатан Кавказда Дагъустанди къугъвазвай ролдиз, чи республикадин халкьариз фикир гунин,  чи инсанрин хатасузвилин ва хушбахтвилин патахъай къайгъударвал авунин лишан я.
Уьлкведин Президент Дагъустандай хъфена са акьван вахт алатдалди республикадиз РФ- дин къенепатан крарин министр Рашид Нургалиев мугьман хьана. Ам республикадин къенепатан крарин министерстводин къуллугъчийрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ада къейд авурвал, алай йисуз Дагъустанда къенепатан крарин органрин 12 кас къуллугъчияр, 5 кас аскеррин къуллугъчияр, 4 кас ФСБ- дин къуллугъчияр, прокуратурадин са работник, гьакIни 9 кас гражданвилин агьалияр телеф хьана. Гьа гьисабдай яз 70 касдал хирер хьана, абурукайни 22 кас ислягь агьалияр.
Алай вахтунда терроризмдиз акси са жерге серенжемар, эвелни- эвел Дагъустанда, кьилиз акъудзава.
Алай йисуз къанун- къайда хуьдай органрин къуллугъчийри законсуз яракьлу тешкилатрин 142 иштиракчи хатасуз авуна, 200- далай гзаф ксар, чинеба кардик квай бандитрин тешкилатрихъ галаз алакъа аваз хьунай шак финалди, кьунва.
Къе чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат уьлкведин вири агьалийриз, Кеферпатан Кавказдин халкьариз ислягь уьмуьр кIанзава. Чна, къанун- къайда хуьдай органрин къуллугъчийри, и кар таъминарун герек я- лагьана министрди.
10 йис идалай вилик Дагъустандал международный террористрин кIеретIри гъиле яракь аваз гьужум авур чIавуз чун мад сеферда инанмиш хьайивал, чи къуват анжах садвиликай ва тупламишвиликай ибарат я. Гьавиляй къурхулувилер ва хаталувилер арадал атун мумкин тир шартIара чун Россиядин Федерациядин вири халкьарихъ галаз Дагъустандин стхавилин чIуриз тежер, виш йисарин тарих авай дуствал вири серенжемралди мягькемаруниз мажбур я. ГьакI хьайила, югъди- йифди уяхвал, мукъаятвал ва игьтиятвал хуьн, халкьарин арада авай стхавилин алакъаяр мадни    мягькемарун чаз фуни къафун, гьавани яд хьиз герек я.
 

Адрес статьи: http://old.suleiman-stalskiy.ru/?com=articles&page=article&id=750