Къафкъаздин бинелу халкьарикай сад тир лезгийрихъ тарихдин рекье гьар девирра вичин уьмуьрдихъ, яшайишдин шартIарихъ галаз алакъалу тир гзаф кьадар гуьзел суварар хьана. Абурукай хейлинбур, гьайиф хьи, чи арадай акъатнава. Амма къадим тир гуьзел Яран сувар, са шумуд цIуд асирар къвез-физватIани, лезги халкьдин виридалайни чIехи ва рикI алай сувар яз ама.
ТIебиат уях жезвай, пепе-шепедал чан хквезвай, гатфарин югъни йиф барабар жезвай и югъ – 21-март-гьакъикъатдани лишанлуди я.
Вич чаз аквазвай цавун мензилда рагъ вичин еришда экватордин цIарцIелай алатай и вахтунда Нью-Йоркда, ООН-дин штаб-квартирада, 12 сеферда Ислягьвилин зенг язава. Им халкьариз дуьньяда ислягьвал, уьлквейрин арада хуш рафтарвал хуьниз эвер гунин лишан я.
1971-йисуз ООН-дин къарардалди и югъ Чилин Югъ яз малумарнава. 1988-йисалай эгечIна ам Россиядин Федерациядани къейдзава.
ЮНЕСКО-дин къарардалди 1999-йисан 21-мартдилай инихъ и югъ Шииратдин международный Югъни яз къейдзава.
Аквазвайвал, чи ата-бубайрин зигьин кьатIун зурба тир. Гьавиялй чаз и сувар гзаф багьа ва играмини я.
ТIебиатдал чан хуьквезвай гуьзел береда къейдзавай и сувар Заратустра пайгъамбардин тIварцIихъ галаз алакъалу ийиз вердиш я. Амма ахтармишунарзавайбуру гьахълудаказ тестикьарзавайвал, гзаф халкьариз, гьа гьисабдай яз лезгийризни, ам зороастризмдин (цIуз ибадат ийидайбурун) дин пайда жедалди таниш тир.
Эхиримжи вахтара этнограф ва писатель Фейруз Беделова ихьтин теклифни арадал вегьена: Яр лезгийрин мифологияда вахт атайла рекьизвай ва ахпа вичел чан хквезвай, чиляй экъечIзавай вири набататрин гъуц я. Алимди рикIел хкизва: магьсулдарвал виликди фенвай къадим гзаф халкьарин мифологияда вахт атайла рекьизвай ва ахпа чпел чан хквезвай, чиляй экъечIзавай вири набататрин гъуц я. Ярар (яран цIаяр) акъудунин мурадни адаз мичIи дуьньядай экуь дуьньядал экъечIун патал рехъ къалурун, адаз экв гун я.
Чаз аквазвайвал, Яран Суварин ранг ярувал я. Яру рангуниз чи халкьди вири девирра кьетIен къимет гайиди я. Къадим лезгийрин фикирдай, чил яру яцра вичин крчарал кьунвай. Археологрин делилри шагьдвалзавайвал, гьеле чи эрадал къведалди 3 агъзур лагьай йисара лезги тайифайри чпин кьейибурун мейитрал кьуру яру ранг кIвахдай. И адет хашпара дин кьабулдалди вилик (4-5 асирра) Кавказдин Албаниядани хуьзмай.
Эхь, лезги халкьдиз Яран сувар алукьзавайди рикIел хкунин лазимвал авач. Гьа са вахтунда дуьньядин са кьадар халкьари, месела, иранвийри, таджикри, узбекри, къазахри, азербайжанвийри, эрменийри, амай вири суваррин арада кьетIен чка кьазвай Навруз-байрам къейдзава. Дагъустандин са бязи халкьари и сувариз чпин тIварар ганва, месела: Семелик, Эбелцин, Эр, Азерчеин ва масабур. Яни абуру и сувар гатфарин сифте цан цунихъ, хуьруьн майишатдин кIвалахрихъ галаз алакъалу ийизва.
Амма, чна вуч лагьайтIани, и суварин метлеб ва тарих зурбади я. Ам чи халкьарин виридалайни рикI алай сувар, чи уьмуьрдин къакъудиз тежер са пай я.
Ихтияр це заз къе муниципальный райондин, адан администрациядин, депутатрин Собранидин ва жуван патай вири районэгьлийриз Яран сувар рикIин сидкьидай мубарак ийидай.
Къуй куь гьар садан кIвале бахт, берекат, ислягьвал ва хушбахтлувал хьурай!
Квез виридаз алукьзавай Яран сувар мубаракрай, гьуьрметлу районэгьлияр!