«Россияда мергьеметлувилихъ ва меценатвилихъ тарихдин дерин дувулар ава. Къуй икьван къени адетар алай аямдин гьар са касдин хийирдихъ виликди фирай» В. Путин
И макъаладин эвелдай гъанвай эпиграфда авай «мергьеметлувал» гаф кIелзавайбуруз фадлай ва хъсандиз таниш я, амма «Меценат» гаф са артух ван хьайиди туш. Вучиз лагьайтIа, а гаф лезги гафарганда авач. Лезгидал таржума авурла, «меценат», «меценатвал» гафари тахминан жумарт, къени, гъил ачух инсан ва я гьа ихьтин хесетар-манаяр гузва.
Меценат гафни зи рикIел ихьтин карди-дуьшуьшди гъана. СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадиз фейила анин тешкилатчи-муаллим Айишат Къурбаналиевна Кьасумовади заз «Чи школадиз спонсорвилин куьмекар ганвай инсанар ава, халис меценатар тир абурукай газетдиз кхьенайтIа хъсан жедай» лагьана.
А. Къ. Кьасумовади и гафар лагьайла, зи рикIел Урусатдин художникрин живописдин эсеррин зурба Галерея туькIуьрай Павел Третьяков, урус халкьдин хордал чан хкай, и искусство хвейи Митрофан Пятницкий ва Урусатдин меценатрин арада тарихда чпин лап кесерлу краралди, мергьеметлувилелди эбедивал къазанмишнавай маса ксарин тIварар хтана.
Вужар я Айишат Къурбаналиевнади меценатар лугьузвай ксар? Абуру вуч мергьеметлувал, мердвал, жумартвал къалурна? Квекай ибарат я абурун меценатвал?
- Чи школадиз пулунин такьатралди, маса тадаракралди виликдайни са шумудра куьмекар гайи, и мергьеметлувилин кIвалах мукьварани авур Дагъустан Республикадин экономикадин ва социальный рекьяй вилик финин министр Исмаил Ибрагьимович Эфендиев, республикадин Кадастрадин палатадин руководитель Маил Давудович Нефтялиев ва адан заместитель Марат Рафимович Селимов виридаз чизвай инсанар я, - лугьузва А. Къ. Кьасумовади. – Абуру пудани чи школа акьалтIарайди я. Аквазва, чпи кIелай, чирвилерни тербия къачур школа, анин муаллимар абуру рикIелай ракъурзавач. Абур мукьвал-мукьвал чи школадиз мугьман жезва, спонсорвилин рекьерай куьмекар гузва. Къенин аямда чи хъсан адетар, халкьдин руьгьдин ивирар хуьн патал, аямдин четинвилерай ян тагана экъечIун патал баркаллу крарик кьил кутазвай абуруз меценатар-мергьеметлу инсанар туш лугьуз жедач.
А. Къ. Кьасумовади тIварар кьур пуд касни, абурун диде-бубаярни заз фадлай ва лап хъсандиз таниш я. Чеб халкьдин арада гьуьрмет-хатур авай хзанра хана чIехи хьайи, чIехи дережайрин къуллугърал алатIани халкь, четинвиле авай инсанар, коллективар рикIелай ракъур тийизвай, абуруз гьар са карда куьмекар гун патал мергьеметлувилин кIвалахар ийизвай абур чIехи рикI ва гьакьван еке жумартвал авай рухваяр я. Абур вирибурун дуланажагъ хъсанардай шартIарихъ къекъвезвайди, абурун крари-кIвалахри общество вич вилик тухузвайди якъин кар я.
Гила чун И. И. Эфендиева, М. Д. Нефтялиева ва М. Р. Селимова школадиз авур куьмекрикай рахан. ИкI, министр И. И. Эфендиева кIелунин йис башламиш хьайи сифте йикъара вичин патай школадиз 10 компьютер гана.
Мукьвара школадиз М. Д. Нефтялиев ва М. Р. Селимов мугьман хьана. Маил Давудовича вичин патай школадиз 80 агъзур, Марат Рафимовича 40 агъзур манат пул гана.
Малум хьайивал, М. Д. Нефтялиева вичи кIелай, гьакIни диде Пержанхалума яргъал йисара муаллимвиле кIвалах авур и школадал къаюмвал ийизва, вири рекьерай школадиз куьмекар гузва. Мукьвара ада школада намуслудаказ кIвалахзавай, акьалтзавай несилдиз чирвилер ва тербия гунин карда агалкьунар жезвай 6 муаллимдиз – Айишат Къурбаналиевна Кьасумовадиз, Таиса Тажидиновна Хаировадиз, Фероза Фейзуллаевна Гьажимурадовадиз, Пакизат Митгьядовна Меликовадиз, Майина Мирзебалаевна Фетиевадиз ва Эльмира Абдусемедовна Велиевадиз вичин патай гьардаз 5 агъзур манат пулни гана.
Михьи рикIерни ачух гъилер авай Исмаил Ибрагьимовичаз, Маил Давудовичаз ва Марат Рафимовичаз школадиз куьмекар гунай, мергьеметлувилин кIвалахар авунай школадин дирекцияди ва вири коллективди рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва.
А. Къ. Кьасумовади чаз лагьайвал, 2012-йисуз Кьасумхуьрел светский школа ачухайдалай инихъ 100 йис тамам жезва. И юбилей лайихлудаказ къейд ийиз кIанзава. Адаз школада къемаз гьазурвилер акваз башламишнава.
- Чна винидихъ тIварар кьур кьегьал пуд хци хьиз, чпихъ мумкинвилер авай маса ксарини спонсорвилин куьмекар ганайтIа школадин кIвалах мадни хъсан жедай, - лугьузва А. Кьасумовади. – Гузвайдан гъил ачух жеда, гьавайда лугьузвайди туш. Ачух инсанар чаз ядни фу хьиз герек тирди чи гьар йикъан гьакъикъатди субутзава. Умудлу я, школадин асирдин юбилей лайихлудаказ тухун патал мерд, викIегь, чпин гъилни, руьгьни сад хьиз ачух инсанар майдандиз экъечIда.
«Меценат» гафуниз баянар гуналди башламишай и макъала заз «Асирдин Меценатар» Мергьеметлувилин международный фондунин Манифестдай къачунвай гафаралди куьтягьиз кIанзава: «Кьакьан кукIушрив агакьнавай инсандин руьгь наградайрихъ кудач, адетдин гаф – «Ватандаш» - ава. Адетдин инсанар-меценатар ава!».