2004-йисалай 4-ноябрь чи уьлкведа Халкьдин садвилин югъ сувар хьиз къейдзава ва ам ял ядайди яз тестикьарнава. Россиядин Федерациядин Государстводин Думади Халкьдин садвилин йикъан гьакъиндай къарар акъудайдалай инихъ ингье 6 йис алатнава.
2004-йисан 16-декабрдиз РФ-дин Госдумади «Аскервилин баркалладин йикъарин гьакъиндай» Федеральный закондик дегишвилер кухтуна ва 4-ноябрдиз сувар къейд авунин къарар кьабулна.
Къейд авун лазим я: и суварин, йикъахъ вичин бинеяр, тарих авайди я. Уьлкведин Президентдини, Госдумадин депутатрини 356 йис идалай вилик Урусатдин чилел кьиле фейи вакъиаяр бинедиз къачуна.
1612-йисан 22-октябрдиз Кузьма Минин ва Дмитрий Пожарский кьиле авай халкьдин къуватри Урусатдин Государство Польшадин чапхунчийрикай азад хъувун патал, гьужумна, Китай-шегьер (Москвада авай) къачуна. Полякрин гарнизон Кремлдин къенез гьахь хъувуна. Князь Дмитрий Пожарский Китай-шегьердиз гьахьна ва ада гъалибвилин гьасретдай храм-ибадатхана эцигдайди хиве кьуна. 26-октябрдиз чапхунчийрин гарнизондин командованиди чеб магълуб хьанвайдан гьакъиндай малумарна, Кремлдай боярар ва маса тIвар-ван авай ксар азадна. Гуьгъуьнин юкъуз полякрин гарнизонди рей гана. 1613-йисан февралдин эхирра Земский соборди Михаил Романов Урусатдин цIийи пачагьвиле хкянай.
1649-йисуз пачагь Алексей Михайловичан указдалди Москва, Россия полякрикай азад авур югъ государстводин сувар яз малумарна. Ам 1917-йисалди къейдни ийизвай. Алатай виш йисара григорианский ва юлианский календаррин арада авай фаркь еке хъувунихъ галаз алакъалу яз сувар къейддай югъ 4-ноябрдал гьалтна.
Пачагьдин указда къейднавайвал, Польшадин чапхунчийрикай Москвани Урусат азад авунин женгера халкьди, диндиз, миллетдиз, обществода кьунвай къуллугъдиз тамаш тавуна, садвал, уьтквемвал, игитвал къалурна, чапхунчияр уьлкведай чукурна. Гьавиляй и югъ тарихда амукьдайвал, къвезмай несилрин рикIелни жедайвал сувар яз малумарнава.
Лагьана кIанда хьи, перестройкадин девирда Россиядин Федерациядин кьилиз атайбур советрин девирдин вири къазанмишунар, гьатта суварарни инкар ийиз алахъна. 7-ноябрдин суварикайни икI лугьуз жеда. Абурун хиялрикай хабар хьайила, Россиядин Межрелигиозный советди 2004-йисан сентябрдиз 4-ноябрь Халкьдин садвилин югъ яз малумарунин теклиф гана. И теклифдин тереф Госдумадин зегьметдин ва социальный политикадин рекьяй комитетди хвена. Гьа са вахтунда Урусатдин ва Москвадин Патриарх Алексияни и кардиз вичин патай разивал гана.
2004-йисан 23-ноябрдиз Государстводин заседанидал гьялун патал закондин проект гъана. Адан бинедаллаз РФ-дин Зегьметдин кодексдик дегишвилер кухтуна. Абурукай сад яз 4-ноябрь Халкьдин садвилин югъ яз малумарна. И закондин проектдин авторар Валерий Богомолов, Олег Еремеев ва Владимир Жириновский тир.
Госдумадин депутатри, коммунистар акси яз экъечIнатIани, и закондин проект кьабулна.
Гьа икI, 4-ноябрь Халкьдин садвилин югъ я, ам календарда суварин югъ яз къалурнава. Санлай къачурла, и югъ уьлкведин, халкьдин азадвал, садвал хуьнихъ галаз алакъалу я. Къуй чи чилел садвал, тупламишвал хьурай!