Гьакъикъатдани Сад тир Аллагьди къадим тарих ва баркаллу адетар авай Лезгистан хайи хуьруьн, халкьдин ва Ватандин тIвар хкаждай, хайи ерияр яргъаризни машгьурдай вичин бажарагълу рухваяр ва рушар аваз халкьнава.
Гьа ихьтин рухвайрикай сад, вичин бине Кьулан-СтIалдилай тир, эхиримжи йисара Кьасумхуьрел яшамиш хьайи, бажарагълу муаллим Абдулаев Рамазан Абдулаевич тир. Заз ам лап хъсандиз мукьувай чидай: ам зи регьметлу буба Алиметов Саид Алиметовичан рикI алай дуст тир. Ам лап гъвечIизамаз дидедикайни бубадикай магьрум хьана. Амма гзаф четинвилер акунайтIани ам гьич садрани дережадай ават тавур, руьгьдал мягькем кас тир.
Ватандал чIехи бедбахтвал атайла Рамазан Абдулаевич 1942-йисуз дяведин фронтдиз рекье гьатна.
ТIифлисда военно-политический курсар акьалтIарай Рамазан Абдулаева, командный составдин офицер яз, Донской казачестводин Южный армиядин Степной ва Украинадин фронтра политикадин рекьяй кьилдин минометный дивизиондин батареядин командирдин заместитель яз къуллугъ авуна. Ада гзаф къати женгера душмандихъ галаз хьайи ягъунра вичин кьегьалвилер къалурна. 1945-йисуз залан хер хьайи ам хайи Ватандиз хтана ва вичин муаллимвилин пеше давамарна. Дяведин женгера къалурай кьегьалвилерай адаз «Ватандин ЧIехи дяведин 1 дережадин», «Яру гъед» орденар ва «1941-1945 йисара Германиядал Гъалибвал къазанмишунай» медаль ва женгинин маса наградаяр ганва. Кьилин образование къачур ада Табасаран ва Кьасумхуьруьн районрин гзаф школайра муаллимвал ва жавабдар къуллугъар (завучвал, директорвилер) авуна.
Рамазан Абдулаев акьулдиз тамам, камалдиз дерин, хъсан чирвилер, кьатIунар авай кас, бажарагълу муаллим, пешедин устад, акьалтIай хъсан тешкилатчи тир.
Ам гьар са мярекатда суьгьбетдиз пайгар, гафунал мягькем, къастунал кIеви, халкьдин адетрал амал ийидай, тарих хъсан чидай инсан тир. Адан ихтилатар гьар са касдин руьгьдиз таъсир ийидайбур тир. Адан регьбервилик кваз СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школа республикада тIвар-ван авай мектеб, акьалтзавай несилдиз чирвилер ва тербия гунин карда виридалайни къадимлу маканрикай сад тир. Адалай ина хъсан дуствилин алакъаяр авай коллектив тешкилиз алакьна. Адаз коллективда еке гьуьрмет авай, кIелзавай аялрини, муаллимрини адакай вил экъядай. Гьаниз килигна мектебда хъсан низам, къайда авай. Ада вичин гъилик квай ва гьакъисагъвилелди кIвалахзавай инсанрин дерди-баладикай хабар кьадай.
Ам, халис руководитель хьиз, вири дуьшуьшра инсандин гъавурда акьадай, адан кIвалахдиз лайихлу къимет гуз чидай кас тир. КIелзавайбуруз ада дуьньядин крарай, уьмуьрдай кьил акъудиз куьмек гудай, гьар сад дуьз рекьяй фин патал тербияламишдай, мектебда гузвай чирвилер инсандиз вири уьмуьрда бакара къведайдахъ инанмишардай. Акьалтзавай несилриз кутугай тербия гунин къайдайрикай диде-бубайрин комитетдин заседанийрал датIана суьгьбетар ийидай, кIелзавайбурунни диде-бубайрин саналди тир кIватIалар эвер гудай, таблигъатдин кIвалахдиз кьилин фикир гудай.
И мектеб акьалтIарай гзаф жаванрикай алимар, духтурар, муаллимар, зегьметкешар, гьукуматдин жавабдар къуллугъчияр хьанай. Адан уьмуьрдин гьи тереф къачуртIани ам инсанвилин ерийрал алай, гьам уьмуьрда, гьамни кIвалахда вичин гражданвилин рехъ кьур инсан тир. Вичин уьмуьрда ам халкьдин дерди-баладикай къерех хьайи кас тушир, гъиле кьур кар кьилиз акъудиз, инсанриз хъсанвал, регьимлувал ийиз алахъдай.
Адан ярар-дустари, ам чидай, адахъ галаз санал кIвалахай йисар рикIел хкизва ва кIвалах тешкилунин рекьяй адахъ кьетIен жуьредин бажарагъвал, инсанпересвал, мугьманпересвал авайди тестикьарзава. Рамазан Абдулаевич дустуниз рикIин чим, ялав гудай, шад юкъуз шадвал гудай, пашман юкъуз дерт алуддай дустни тир.Адаз Сад тир Аллагьди эркекдаз хас тир кьакьан буй, гуьрчегвал, хуш хесетар, юмжагъ къилих, михьи руьгь, хци рикI ганвай. Гьич садрани адан вил шейэрихъ, девлетрихъ хьайиди туш, ада вичин вири савадлу уьмуьр хайи халкьдиз къуллугъ авунин кардиз, аялриз дерин чирвилер ва тербия гуниз бахш авурди я. Рамазан Абдулаевича гаф кватайла лугьудай: «Муаллимвилин пеше хкягъна зун са кIусни гъалатI хьанач, жува чирвилер гайи, жуван вилик чIехи хьайи жегьилар гележегда уьмуьрдин шегьредал экъечIна баркаллу инсан хьана акун виридалайни еке бахт тушни. Жув кIани, жуваз кIани дустар, инсанар къвалав хьун, рикIиз хуш пешедин еси хьун, жуван зегьметдин бегьер акун-виридалай бахтлувилин лишанар тушни, чан руш». Общественный уьмуьрда ада активвилелди иштиракна, социализмдин идеяйриз вафалувал авуна, коммуниствилин тIвар пакдиз хвена.
Зегьметда къазанмишай агалкьунрай адаз «Знак Почета» орден, «За трудовое отличие» медаль, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Гьуьметдин грамотаярни гана.
Рамазан Абдулаевич Абдулаев адалатлу хизандин кьил тир, адан уьмуьрдин юлдаш Нуржагьан бах къени къилих авай мегьрибан, мециз михьи, гъилиз заха, мукьва-кьилийриз, дустариз гьуьрмет ийидай, абур хушдиз кьабулдай инсан тир. Абуру чпин 5 аял (кьве рушни, пуд гада) инсанпересар, вижданпересар яз тербияламишна, виридаз кьилин образование гана. ЧIехи хизанда, гьар садахъ вичин везифаяр авай. ЧIехи руш Ася Рамазановна- Кьасумхуьруьн центральный больницадин духтур ва гада Мевлидин уьмуьрдин чагъинда аваз вахтсуздаказ регьметдиз фена. Регьмет хьурай чпиз, женнетар кьисмет хьуй. Алай вахтунда абурун веледри, гьар садахъ вичин кIвал-югъ, хизан хьана, намуслувилелди халкьдиз, Ватандиз къуллугъзава. Рамазан Абдулаевич хьтин намуслу, гьакъисагъ зегьметдалди, инсанвилин ерийралди халкьдин арада гьуьрмет къазанмишай инсанар чи тарихдай садрани акъатдач, абурун мерд крар, ихтилатар, уьмуьрда тунвай гелер несилррилай-несилрралди, асирилай-асиралди, риваятар хьиз, халкьдин арада амукьда. И дуьньяда виридалайни еке девлет, халкьди гузвай къимет я ва ам гьар са касдин виридалайни еке бахт я.
ЧIехи гьуьрмет авуниз лайихлу муаллим-тешкилатчи, вичин вири савадлу уьмуьр хайи халкьдин гележег хъсан хьунин кардиз бахш авур Рамазан Абдулаевич Абдулаеван 100 йисан юбилейдин вакъиадихъ галаз алакъалу яз, хуьруьнвийри адан тIвар эбеди авун патал Кьулан СтIалдал цIийиз арадал атанвай куьчейрикай садаз адан тIвар гун истемишзава ва и кардик умудни кутазва.
Савадлу муаллимдин, истеклу инсандин экуь къамат чи рикIелай гьич садрани алатдач.