Инсандин сагъламвал, чун элкъуьрна кьунвай алем патал тамар еке метлеб авай чешмейрикай сад я. Гьавиляй абур хуьн, адан майданар гегьеншарун вири дуьньяда важиблу ва кьетIен месэладиз элкъвенва. Тамаралди са акьван девлетлу тушир Дагъустандани тамар хуьн ва абурун майданар артухарун патал алахъунар ийизва. И рекьяй Кьасумхуьруьн лесхоз эхиримжи йисара республикада хъсанбурукай сад тир. 2008-йисан 1-январдиз цIийиз кьабулай Тамарин кодексдин бинедаллаз лесхозрин къурулуш цIийикIа туькIуьр хъувуна. Гьа и кар себеб яз, Кьасумхуьруьн лесхоз кьве карханадиз – «Дербентлес» ГУП-диз ва «Касумкентское лесничество» ГУ-диз пайна.
И йикъара чун «Касумкентское лесничество» ГУ-дин лесничий, ДР-дин тIебиат хуьнин рекьяй лайихлу работник, РФ-дин лайихлу мешебеги Мегьамедов Наир Абдурашидовичахъ (шикилда) галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай са шумуд суалдиз жаваб гун тIалабна.
- Наир Абдурашидович, сифтедай заз лесничестводин коллективдиз пешекарвилин сувар мубарак ийиз кIанзава. Ахпа заз куьне лесничестводихъ гьикьван тамар аватIа ва куь коллектив квел машгъул ятIа лагьанайтIа кIанзавай.
- Сувар мубарак авунай чухсагъул. Лугьун лазим я хьи, «Касумкентское лесничество» ГУ Дагъустан Республикадин Гьукуматди 2008-йисан 16-январдиз кьабулай къарардин бинедаллаз тешкилна. Эгер «Дербентское» ГУП-дин хиве хозяйственный везифаяр аватIа, чи ГУ-дин хиве надзорно-контрольный везифаяр ава.
Вичин гьисабдай яз, «Касумкентское лесничество» кьве участокдиз пайнава: Кьасумхуьруьн ва Кьурагьрин.
Санлай къачурла, ГУ-дихъ 16125 гектар тамар ава. Чи тамара гзафни-гзаф мегъуьн, гийин, пипин, къавахин тарар гьалтзава, маса тарарни гзаф ава. Мадни, тамара кицикар, чумалар, инияр, къереяр, кIирияр, чIуру ичер, хутар, жикIияр гзаф жеда. Чна гьа емишрин къелемар цанни ийизва. Инсан патал гзаф хийирлу, кфетлу бегьер гузвай, кIарас яшайишдани ишлемишзавай кIерец тарар цуниз чна иллаки кьилин фикир гузва.
Лесничестводин везифайрикай рахайтIа, абур тамар хуьникай, цIаяр кьуникай хуьникай, цIийи тамар арадал гъуникай ибарат я. И рекьерай чна кIвалахни тухузва.
- Инал Куьн тамарин майданар артухаруникай рахана. Им, гьакъикъатдани, лап важиблу месэла я. Жечни и месэла са тIимил ачухарнайтIа?
- Вуна и суал гайила зи рикIел В. Г. Белинскийди лагьай гафар хтана: «Инсаният вилик финин атIа кьил авач, ада са вахтундани лугьудач: акъваз, мад вилик фидай рехъ амач». Эхь, йисар, девирар, несиларни къвез фида. Амма тIебиат са чIавузни рекьидач, ам мидаим я.
Гьавиляй чна къвезмай несилдикайни фикир авун, гележегдин несилди тIебиатдикай менфят къачун патал алай девирда экология хуьн, идахъ галаз сад хьиз, тамарин майданар артухарун лазим я. И жавабдарвал аннамишуналди чна алай йисан сифте паюна 5 гектарда цIийи тамар кутуна, 2010-йисуз мад 5 гектарда кутан хъийида, чил гьазурнава.
- Лесничестводи тамар хуьн патал мад вуч кIвалахар авуна?
- Тамара цIай кьуниз рехъ тагунин месэла чи коллективдин гьар йикъан гуьзчивилик ква ва талукь тир серенжемарни вахт-вахтунда тухузва. И рекьяй халкьдин арада гъавурда тунин кIвалахни тухузва. Мадни тамун участокар цIукай хуьн патал 5 километрда элкъвена цан цана, зулар чIугуна, тамун участокриз фин патал мад 2 километрдин рекьер тухвана.
2010-йисалди атIун патал 38,5 гектар чил чара авунва, кьурай, ктIанвай тарарикай-кIарасрикай михьи авун патал 172,5 гектар тамун участокар тайинарнава.
-Законсуздаказ тамарай кIа-расар атIузвай дуьшуьшар жезвани? Эгер жезватIа, куьне гьихьтин серенжемар кьабулзава?
Мисалда лугьузвайвал, тама чакъал кими жедач. Ихьтин дуьшуьшарни тахьана амукьзавач. Амма чна садан ихтиярни авачиз тамарай кIарасар атIунин ва ихьтин маса кIвалахрин вилик пад кьазва. И кар патал, талукь маса ксарни галаз, рейдар тешкилзава, къайдаяр чIурай дуьшуьшар дуьздал акъудзава, тахсирлу ксарив къанунрихъ галаз кьадайвал жаваб гуз тазва. ИкI, алай йисуз тамариз зиянар гунай, законсуз кIарасар атIунай 29 кас административный рекьяй жавабдарвилиз чIугуна, абур 9000 манат пул жерме авуна, са касдилай уголовный дело къарагъарна. Ф. Энгельса лагьайвал, тIебиатдиз зиянар гана, адал гуж гъалиб авуна кIандач, вучиз лагьайтIа, тIебиат чи беден, чи иви, чи мефт я. Гьавиляй гьар са кас тIебиатдив, тамарив, адан девлетрив мукъаятдивди, гьуьрмет авунивди эгечIун лазим я.
- Наир Абдурашидович, лесничествода шумуд касди кIвалахзава?
- Санлай къачурла, чи коллектив 15 касдикай ибарат я. Инал, къенин мумкинвилерикай менфят къачуна, заз тамар хуьнин кардив ва маса везифайривни рикI гваз эгечIзавай лесничестводин инспекторар тир Пирвелиев Раидинан, Пирмегьамедов Салманан, Селимов Альбертан (Кьурагь), лесничийдин куьмекчи Алиев Алидин тIварар кьаз кIанза-ва. Абурун зегьмет себеб яз чи девлетни, чи гуьгьуьл ачухарзавай, шадарзавай чешмени тир тамар саламат я.
Эхирдай заз тамар хуьнин къаравулда акъвазнавай вирибуруз пешекарвилин суварни мубарак ийиз кIанзава.