667 квадратный километрдин майдан кьунвай, 60 агъзурдав агакьна агьалияр яшамиш жезвай, 16 хуьруьн поселение ва 41 хуьр авай чи район неинки Кьиблепатан Дагъустанда, гьакI республикада чIехи районрикай сад я. Социально-экономический рекьерайни район вилик физва, агьалийрин яшайишдин ва дуланажагъдин шартIар хъсан жезва. 2007-йисуз и рекьерай районди дагъдин ценерив гвай районрин ва шегьеррин муниципальный тешкилатрин арада 3-чка кьунай.
Райондин кьилиз халкьдихъ рикI кузвай хва Имам Музамудинович Яралиев хтайдалай гуьгъуьниз районда социальный, экономикадин, образованидин, культурадин ва маса рекьерай гьалар мадни хъсан жез башламишна. Кьилди къачуртIа, 2007-йисав гекъигайла районда саки вири рекьерай гьалар 8-10 сеферда хъсан хьана.
И кар гьакъикъи делилралди къалурун патал чаз къенин макъалада районда 2008-2009-йисара эцигунрин рекьяй гъиле кьунвай, алай вахтунда кьиле тухузвай са бязи кIвалахрал акъвазиз кIанзава.
Лагьана кIанда хьи, эцигунрин рекьяй вилик акъвазнавай кIвалахрин кьадар ва абурухъ авай метлеблувал фикирда кьуналди, райондин руководстводи цIийи къурулуш-администрациядин эцигунрин ва ЖКХ-дин управление тешкилна.
Санлай къачурла, алатай ва цIинин йисуз районда эцигунрин ва муниципальный хсусиятдинбур тир объектар капитальнидаказ ремонт авунин рекьерай тамамарзавай кIвалахар, санлай кьурла, эхиримжи 15-20 йисан къене тухуз тахьайбур я. Кефердихъай райондиз гьахьзавай ДаркIуш Къазмайрилай башламишна, Сардархуьруьз кьван гьи хуьр къачуртIани, анра эцигунрин ва объектар капитальнидаказ ремонт авунин кIвалахар гъиле кьунва. Вири патарихъай дар къенин девирда эцигунрин ва ремонтрин кIвалахриз райондин руководстводи пулунин еке такьатар жагъурунни тебрик ийиз жедай кIвалах я. Социальный, хуьруьн майишатдин ва маса хилериз хьиз, райондин руководстводи эцигунрин кIвалахризни инвесторар желбзава. Абурун куьмекни галаз эцигунрин рекьяй гъиле кьунвай са шумуд объект алай йисуз эцигна акьалтIарда.
Гьелбетда, вичин къимет саки 300 миллион манат тир «Сардархуьр-ДаркIуш къазмаяр» водоводдихъ социально-экономический рекьерай неинки район, гьакI Кьиблепатан Дагъустандин маса районарни вилик тухунин рекьяй еке метлеб ава. Важиблу са шумуд объектдикай ибарат тир и водоводдин яргъивал 43 километрдиз барамбар я. Кардик акатайла ада 65 агъзур кас хъсан еридин хъвадай целди таъминарда, дигидай чилер 2500 гектардин артухардай мумкинвал гуда.
2008-йисан декабрдин вацра и объектдин водозаборный сооруженидин бинеда сифте кубометр бетон цанай. Гьа йисуз анал хейлин кIвалахар кьиле тухвана. Къенин йикъалди водоводдин эцигунрал 101,2 миллион манатдин къимет авай кIвалахар (эцигунринни монтаждин) кьиле тухванва.
Эхиримжи вахтара райондин центральный больницадин дараматни лап чIуру гьалдиз атанвай. И кар фикирда кьуна, райондин руководстводи анаг капитальнидаказ ремонт хъийиз гъиле кьуна. Лугьузвайвал, кIвалахар акьалтIарайла, ЦРБ Кьиблепатан Дагъустанда хъсанбурукай сад жеда.
Больницадин дарамат ремонт хъувун патал 40 миллиондилай виниз пул чара авунва.
Чаз акурвал, ЦРБ-дин дараматдал 60-дав агакьна пешекарри, рабочийри кIвалахзава. Абуру дараматдин цлар цIийиз сувагъ авунва, адак пластикадин рак-дакIар кутуна, электропроводка дегишарна, чими ийидай система тухвана ва хейлин маса кIвалахар авуна акьалтIарзава.
Дараматдин 3 мертебадани ремонтрин кIвалахар давам жезва.
Чун инанмиш хьайивал, райондин руководстводин къайгъударвал себеб яз, къенин девирдин истемишунриз жаваб гузвай цIийи больница арадал къвезва.
ЦРБ-дин дарамат капитальнидаказ ремонтна алай йисуз акьалтIарун планламишнава.
Вини СтIалрин хуьре административный ва врачебный амбулаториядин дараматар эцигунин кIвалахарни гъиле кьунва. Абур 2010-йисан 1-паюна акьалтIарун лазим я.
Алай йисуз райондин образованидин учрежденияр ремонт авунин рекьерайни еке кIвалах тухвана, и кар давамни ийизва. Санлай къачурла, анагар ремонт авуниз саки 20 миллион манат пул харжна.
ЦIинин йисуз Агъа СтIалдал алай СтIал Сулейманан кIвал-музей ремонт авунин ва адан патарив гвай чкаяр аваданламишунин кIвалахриз 2 миллион манатдилай виниз пул харжна.
Цмуррин хуьре кьилдин ксарин ва райондин муниципальный тешкилатдин чара авур пулунин такьатарлди генерал М-Гь. Шайдаеван тIварунихъ галай, вичин къимет 7 миллион манат тир кIелунинни спортдин Центр эцигна, тадаракламишна ва ишлемишиз вахкана.
Райондин культурадин Дворецдин дараматдал 5,4 миллион, муниципальный райондин административный дараматдал 2,2 миллион манатдин къимет авай ремонтрин кIвалахар тамамарзава.
ЗАГС-дин отдел акъудун патал маса дарамат ремонтзава, тадаракламишзава. Адан вилик квай майдан аваданламишун патал 800 агъзур манат пул чара авунва.
Кьасумхуьр аваданламишунин ва кьилин майдандал, куьчейра асфальт цунин рекьерай 10 миллион манатдилай виниз къимет авай кIвалахар тамамарна.
Хуьрерин поселенийрин 20 километр рекьер херхем вегьена туькIуьрна, къайдадиз гъана.
Кьилдин ксарин пулунин такьатралди Алкьвадрин хуьре арифдар ва камалэгьли Алкьвадар Гьасан эфендидин тухумдиз музей эцигна.
«Кавказ» федеральный шегьредилай райондихъ элкъвезвай къекъуьндал (Советск хуьруьн кьилихъ) Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз памятник эцигзава, гуьзел парк туькIуьрзава. I500 квадратный метрдин майдан авай имаратдал, санлай къачурла, 2,6 миллион манатдилай виниз къимет авай кIвалахар тамамарда. Анал хейлин кIвалахар авунва. Памятник ва парк алай йисан эхирдалди эцигна акьалтIарда. Анаг райондиз къвезвай делегацияр ва мугьманар гуьруьш жедай пипIез элкъведа.
Райондин руководстводи общественный дараматар, муниципальный идараяр ремонт авунизни кьилин фикир гузва. Чун винидихъ рахай дараматрилай гъейри, Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин, «Куьредин хабарар» газетдин редакциядин дараматарни капитальнидаказ ремонт хъувуна, анриз мебель, оргтехника, герек маса шейэр къачуна. Райондин газетдин редакциядиз, алава яз 1,2 миллион манатдин къимет авай типографиядин тадаракар, герек маса шейэр хкана.
Эцигунрикай рахадайла, КIварчагъ дередин агьалияр дигидай целди таъминарун патал Кировский къаналдал алай насосрин станция ремонт хъувурдакай, Сардархуьруьн ва Алкьвадрин хуьрериз яд акъудун патал 600 агъзур манат пул харжна насосрин станция эцигайдакай, кьилдин ксарин пулунин такьатрин гьисабдай Цмурдал цин линияр капитальнидаказ ремонт хъийизвайдакай, Кьулан ва Агъа СтIалрал физвай рекьер чара жезвай чкадал алай «Пуд булахар» цIийикIа туькIуьр хъийизвайдакай, райондин пуд зонада яшайишдин зир-зибил тергдай ва кьенвай малар кучукдай чка (скотомогильник) эцигун пландик кутунвайдакай ва хейлин маса кIвалахар гъиле кьунвайдакайни лугьуз кIанзава.
Мадни са зурба имарат – Шарвилидиз мемориальный комплекс эцигун патал ЦIийи Макьарин кьилихъ, Къухмаз кIунтI лугьудай чкадал, 4,5 гектар чил чара авунва. Анал Шарвилидиз зурба памятник, чIехи концертный зал, парк, фонтанар, автостоянка... жеда. Комплексдин проектар гьазур я.
Культурно-мемориальный комплекс эцигунални инвесторар желбда.
Чна винидихъ лагьайвал, эцигунрин, дараматар ремонт авунин рекьерай районда зурба кIвалахар гъиле кьунва. Вири и кIвалахриз миллионралди пулунин такьатар герек къвезва. Мумкин я гзафбуру суални гун: «Ихьтин зурба пулар гьинай къвезва?».
Лугьун лазим я хьи, райондин руководстводин чалишмишвилер себеб яз, «гъалатI хьана» дуьзенлух зонадик кутунвай чи район 2008-йисуз дагъдин ценерив гвай муниципальный тешкилатрин зонадик кухтуна. Идани райондин бюджетдиз законсуз тагуз хьайи хейлин пул хкана. Санлай къачурла, райондиз ва поселенийриз гузвай дотацияр 115 миллион манатдин артух хьана.
Мадни, 2007-йисав гекъигайла, 2009-йисуз чкадин бюджетдин налогар кIватIун ва хсуси къазанжияр 2,08 сеферда артух хьана. Муниципальный райондин вири бюджетдин къазанжияр алай йисуз, 2007-йисав гекъигайла, 1,7 процентдин ва я 221 миллион манатдин артух хьана.
Идалайни гъейри, районда инвестиционный проектарни кардик ква.
Райондин руководстводи пулунин такьатар желб авунин рекьяй тухузвай еке кIвалахди, социальный, экономикадин ва маса хилерай еке кIвалахар тухудай мумкинвал гузвайди хьиз, эцигунрин ва дараматар капитальнидаказ ремонт хъувунин рекьерайни гзаф кIвалахар гъиле кьадай, абур кьилиз акъуддай мумкинвални гузва.
Эхь, чи гъвечIиди тир ватан – СтIал Сулейманан район алай вахтунда эцигунрин майдандиз элкъвенва. Райондин руководстводи чпин гьакъиндай ихьтин къайгъударвал авунал агьалийри шадвални ийизва.