Мукьвара чи газетдин редакциядиз Кьурагь райондин Штулрин хуьряй чар атана. Са тIимил куьруь авуна, чна ам агъадихъ гузва:
«Гьуьрметлу «Куьредин хабарар» газетдин редакция! Заз квез тарихдин рикIелай алатнавай, куь райондихъ галазни сих тир алакъайра хьайи зи хуьруьнви Штул Магьмудакай (Магьмуд Эфендиевакай) малуматар гуз кIанзава.
Штул Магьмуд Куьре округдин Штул хуьре Кьасуман хзанда 1890- йисуз хана. Ам гзаф йисара Кьасумхуьрел яшамиш хьайи кас я, адахъ Кьасумхуьрел вичин кIвал- югъ, хзанни авай.
Штул Магьмудакай Кьасумхуьрел Куьредин виликан шариатдин суддин къази ва советрин девирда арадиз гъайи цIийи суддин сифтегьан председателни хьанай. Бязи инсанрин лугьунриз килигна, 1918- йисуз Кьасумхуьрел революционер Къазимегьамед Агъасиеван суд авур касни гьа чIаван шариатдин суддин къази яз хьайи Штул Магьмуд я.
Лугьузвайвал, Штул Магьмуда ийизвай судар гзаф дуьшуьшра шариатдин къанунривай къакъатна жедай. Гьаниз килигна, инсанри чпин арада «Штул Магьмудан судар хьтинбур я ман!» лугьудалдай.
«Сад, заз зун душманди чинеба далудихъай ягъунихъай ва садни, суд тавуна дустагъда тунихъай заз кичIе я, тахьайтIа амай кIвалахриз дурум гуз жедай хва я зун»,- лагьаналдай садра ада адан викIегьвилериз килигна гайи садан суалдиз жаваб яз. Бязи вахтара хиял фейи крарни кьилел къведай адет я. Штул Магьмудал советрин девир такIан ксари, ам чинеба яна, гуьлледин херни авунай. Суд- дуван тахьана ам дустагъни авунай.
Штул Магьмуд советрин девирдин гьукумдарриз вучиз тахсирлу яз акунайтIа, чав малуматар гвач. Анжах ам вичин суд жедалди вилик амаз дустагъар авай чкайра 1941- йисан 9- августдиз кечмиш хьана лугьудай документ чахъ ава»
Гьуьрметдивди Мегьемедсалигьан Сабир.
Кьурагь райондин Штулрин хуьряй атай чарчихъ са шумуд документни гала. Гзаф йисарин виликан документрай акъуднавай ксерокопияр тир абур са артух кIелиз жезвач. Абурукай сад яру партизан Штул Магьмудаз- Эфендиеваз ганвай грамота тирди чир жезва.
Газет кIелзавай гзафбуруз Штул Магьмуд вуж ятIа чир тахьунни мумкин я. Чун адакай алава делилар жагъурунин къайгъуйра хьана, гзаф инсанрихъ галазни за ихтилатар авуна.
Штулай Сабиралай атай маса чарчени Штул Магьмудакай, адан уьмуьрдин рекьикай кхьенвай бязи делилар ава. Зи гъиле гьакI 2003- йисан 23- январдиз акъатай «Лезги газетдин» нумрани гьатна. Ана дяведин ва зегьметдин ветеран СултIан СултIанаван (амни Кьурагь райондин Штулрин хуьряй я) «Штул Магьмуд» кьил ганвай макъала ава. Абурал бинеламиш хьана, къе заз Штул Магьмудакай чи газет кIелзавайбуруз са тIимил гегьеншдиз суьгьбет ийиз кIанзва.
Магьмуд Эфендиев халкьдин арада Штул Магьмуд яз машгьур хьанай. Гьавиляй и макъаладани чна гьа и тIвар ишлемишзава.
Гьа икI, чна винидихъ лагьайвал, 1890- йисуз дидедиз хьайи Штул Магьмуд Дагъустанда советрин власть тестикьарун патал вилик жергейра хьана. Адан дидени буба кIелнавай ксар тир. Буба Кьасум Аллагьдиз ибадат ийизвай, са шумудра Каабедални фенвай итим тир. Ада ясин кIелдайла, хуьруьн фекьиярни кваз, накъвар авахьиз, шехьдалдай.
Штул Магьмудан диде Ислини савадлу дишегьли тир. Халкьдин арада адаз «алим Исли» лугьудай. Ада яргъал йисара Штул ТIагьир Эфендидин медресада дагъви дишегьлийриз диндин рекьяй тарсар ганай.
Штул Магьмуд буй авай, ацIай якIарин, гуьрчег ва акьуллу итим тир. Ада гьеле Октябрдин революция жедалди хъсан образование къачуна. Адаз араб, фарс, туьрк, татар, Дагъустандин са шумуд ва урус чIалар чидай.
Магьмудакай Куьре округдин Штул хуьре старшина (кавха), диндин несигьатчи (къази) хьана. Революциядилай виликан суддин органра кIвалахна. Адакай Кьасумхуьрел Куьредин шариатдин судда къазини хьана.
Штул Магьмуда октябрдин революциядиз майилвалзавай.
Дагъустанда гражданский дяве кьиле физвайла Штул Магьмуда дагъви лежберрин арада пропогандадин еке кIвалах тухвана, Дагъустандин халкьарин чIаларал листовкаяр чукIурна. Халкьдиз Советрин власть патал женг чIугуниз эвер гузвай Штул Магьмуд Деникинан патал алайбуру кьунни авунай.
Дагъустанда 1918- 1919- йисара кьиле фейи женгера къалурай кьегьалвилерай Штул Магьмудаз Гьуьрметдин грамота ва яру партизан лагьай тIвар ганай.
20- йисара жегьил республикадин руководстводин вилик важиблу везифа- суддин цIийи органар тешкилун- акъвазнавай. Кьиблепатан Дагъустанда Куьре округдин цIийи суддин председателвиле Штул Магьмуд (М.Эфендиев) тайинарнай.
Инал ихьтин са алавани хъийиз кIанзава. «Лезги газетда» (2003- йис, 23- январь) СултIан СултIанова кхьизвайвал, Штул Магьмуда Кьасумхуьрел Куьредин шариатдин судда къазивиле кIвалахдайла, и судда мад кьве Магьмуд авай: Гильярд Магьмуд ва ЦIинитI Магьмуд.
Куьре округда цIийи суд хьайила, Гильярд Магьмудни ЦIинитI Магьмуд чпин къазивилерикай азаднай.
30- йисара Куьреда Гьажи-Эфенди кьиле аваз советрин властдиз акси бунтар къарагънай. Штул Магьмуд, яру партизанрин дестедик кваз, абуруз акси акъвазнай. Бунтар кIватна. Штул Магьмудаз тIвар кхьенвай винтовка ганай.
Ислягь йисара Штул Магьмуда советрин государстводин идарайра жавабдар къуллугърал кIвалахна. Кьилди къачуртIа, адакай Кьасумхуьрел алай Куьредин государстводин банкдин жавабдар къуллугъчи, Кьурагьрин кантонда АОВ- дин председатель хьана.
Советрин сифте муаллимрикай яз Штул Магьмуда вичин хайи хуьре муаллимвилени кIвалахна.
Са шумуд йисуз Штул Магьмуд Азербайжандин Баку шегьерда яшамиш хьана. Хейлин йисара ада Азербайжан ССР- дин халкьдин просвещенидин комиссариатда кIвалахна.
Штул Магьмуд СССР-дин ЦИК-дин Председатель В.И.Калининахъ галазни гуьруьшмиш хьанай.
Гьукуматдин важиблувал авай гзаф везифаяр кьиле тухвай, революциядин идеяяр пропаганда авун патал са кьадар литература милли чIалариз таржума авур Штул Магьмуда персональный пенсия къачузвай.
1937- йисуз репрессийрик акатай Штул Магьмуд 1941- йисан 9- августдиз 51- йисан яшда аваз кечмиш хьана. Чна винидихъ къейд авурвал, дустагъар авай чкада, судни тахьанмаз…
Ингье, гьуьрметлу газет кIелзавайди, чи редакциядиз Штулрин хуьряй атай чарчяй, документрай ва 2003- йисан 23- январдиз акъатай «Лезги газетдай» чаз жагъай делилралди, Штул Магьмуд гьа ихьтин кас тир.
Чи редакциядиз Штул Магьмудакай къиметлу делилар агакьарунай Мегьемедсалигьан Сабиразни чухсагъул лугьузва.
Мадни, Штул Магьмудакай генани малуматар чидайбур ама жеди. Аваз хьайитIа, тIалабда абур чи редакциядиз агакьарун.
