1941-йисан 22-июндиз фашистрин Германияди чи уьлкведал хаинвилелди вегьейла башламиш хьайи Ватандин ЧIехи дяве 1418 юкъуз давам хьана ва а дяведа Гъалибвал къазанмишайдалай инихъ 64-йис алатнава.
Чи уьлкведин тарихда им виридалайни четин, миллионралди инсанар пуч хьайи, агъзурралди хуьрерни шегьерар харапI хьайи дяве хьана. 1945-йисан 8-майдиз Гитлеран Германия ва адан гъилибанар рей гуниз мажбур хьана ва Советрин халкьди тарихда амукьдай Гъалибвал къазанмишна. Чи уьлкведин вири халкьарихъ галаз дагъустанвийрини дяведин фронтра женг чIугуна. Далу пата югъ-йиф талгьуз кIвалахуналди, дагъви дишегьлийрини Яру Армия яракьралди ва герек амай вири затIаралди таъминарна.
Ватандин ЧIехи дяведа чи халкьди женгера ва далу патан зегьметда къалурай кьегьалвал ачухарун патал чи тарихчийри, писателри, публицистри чIехи кIвалах тамамарнава. Ватан хуьнин тема хъсан ачухарунихъ мадни чIехи метлеб ава. ЧIехи несилрин кьегьалвилин чешнейралди чна жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун герек я.
Фронтдик чи дидейрини-бубайри, чIехи вахарини тIимил пай кутунач. Далу пад мягькемарайбур, аскерриз фу гуз, абурун аялар, хзанар, къулар хвейибур чи дидеяр тушни бес?
ГьакI хьайила, чIехи Гъалибвал къазанмишайбурун кьегьалвилиз ва зегьметдиз лайихлу къимет гун алай вахтунда чарасуз кар я. Тарихдин тарсар рикIелай алудна виже къведач. Ватандин ЧIехи дяведин тарсар рикIелай алудун – им чна чун ва бубайрин тежриба чарасуз герек тир акьалтзавай несил маса гун лагьай чIал я.
Заз къе чIехи Гъалибвилин суварин вилик Ватандин ЧIехи дяведин далу патан фронтдин иштиракчи Садулаева Саимат Алдеровнадикай ихтилат ийиз кIанзава.
Саимат Алдеровна 1926-йисан 7-мартдиз Кьулан-СтIалдал лежбердин хзанда дидедиз хьана. Ада вичин зегьметдин рехъ гьеле школада кIелзамаз Кьулан -СтIалрин халичаяр храдай фабрикада, сифте ковровщица, ахпа анин складдин зеведишвилелай башламишна. 1943-1944-йисара райондин финансовый отделда налогрин агент, госстрахдин инспекциядин счетовод яз кIвалахна. I950-йисан 5-сентябрдилай 1981-йисан 5-ноябрдалди, ара датIана, чи райондин райпода гьар жуьредин къуллугърал хьана. 1981-йисуз пенсиядиз экъечIна. Адахъ 3 гадани 3 руш ава. Вирида кьилин образование къачуна чи халкьдиз къуллугъзава.
1966-йисуз РСФСР-дин потребкооперациядин 4-съезддин делегат хьана.
Гъалибвилин суварин вилик квай йикъара чун адахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай вичин зегьметдин рекьикай ихтилат авун тIалабна.
- Чун жегьил рушар яз фабрикада кIвалахзавай йисара (ана 3 стIалдилайни рушар авай) чна юкъуз халичаяр храдай, йифизни кIвале фронтда авайбуруз шарфар, сун гуьлуьтар, чантаяр храдай.
1941-йисан октябрдин эхирриз фабрикада собрание кьиле фена. Анал фабрикадин директор Рамазанов Нурмегьамеда чаз Государстводин Оборонадин Комитетдин къарардалди Кеферпатан Къавкъазда оборонительный рубежар тешкилна кIанзавайди ва идахъ галаз ДАССР-дин СНК-динни партиядин обкомдин санал тир «ДАССР-дин районра оборонадин кIвалахар тухунин гьакъиндай» 1941-йисан 24-октябрдиз къарар кьабулнавайди малумарна. Ватан душмандикай хуьн патал фронтдин далу пата кIвалахиз гуьгьуьллудаказ фидай жегьилар кIанзавайдан гьакъиндай лагьайдалай гуьгъуьниз фабрикадин инженер Наружа кьиле аваз зун зи вах Музлифат, Къиз, Къизил, Разия, Иминат, Важибат, Нуржагьан, Рабият ва масабур фидайвал хьана. Гьа икI чна Хасавюртда, Бабаюртда, Дербентда танкариз акси къаналар эгъуьниз, хаталувиликай хуьдай объектар эцигун патал къванер ягъиз ва маса кIвалахар кьиле тухуз хьана. Чахъ, арабани гваз, фабрикадин директордин заместитель СултIанни галай. Гьайиф хьи, са тIимил вахтундилай ам яна кьена.
Яшайишдин шартIар лап пис тир: ксудай чка маларин фермадикай гьазурнавай, гишин ва мекьи тир, незвайди гьажикIадин сав, я тахьайтIа гьадакай чранвай фу тир. Гьар 12 йикъалай чун дегишариз масабур къвезвай. Чи ротадиз регьбервал гун патал партиядин обкомдин бюродин къарардалди райкомдин секретарь Юсуфов Рамазан рекье тунвай. Чна суткада 15 сятина кIвалахзавай, гьар юкъуз норма 2,8 куб. метрдин чкадал чна 3,5 куб. метр ганвай чил эгъуьнзавай, тапшуругъ артухни алаз тамамарзавай. Гьа икI чи зегьметдиз еке къиметни ганай. Чи ротадиз уьлкведин Верховный главнокомандующий И. В. Сталинан тIварунихъай чухсагъулдин чарни хтанай. Гьа икI чна 1944-йисалди фронтдин далу пата тухузвай кIвалахра иштиракна.
Дяведин каш-мекьни, азият-зиллетни дадмишна. Далу пад галачиз фронтда агалкьунар тежерди чиз, чандилайни гъил къачуна, зегьмет чIугваз алахъдай чун. Гьикьван таяр-туьшер дяведин йисара телеф хьанатIа аннамишайла, ахьтин фикирдал къведа хьи, гьа дяведилай кьулухъ яшамиш хъхьанвай вири уьмуьр – им чаз гьакIа ваъ, са себеб аваз, тайиндиз лагьайтIа, жегьилар тербияламишунин карда халкьдиз къуллугъ авун патал хганвай уьмуьр багьа савкьват я..., - лугьузва Саимат Алдеровнади.
Саимат халадин гьакъисагъ зегьметдиз гьукуматди лайихлу къиметни гана. Ам «40 лет победы в Великой Отечественной войне 1941-1945гг.», «За трудовое отличие», «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина», «Ветеран труда» медалрин, ДАССР-дин Верховный Советдин 3 Гьуьрметдин Грамотайрин ва Дагпотребсоюздин ва райондин (вири 15) Грамотайрин, «Заслуженный работник торговли и общественного питания ДАССР», «Ударник коммунистического труда» Гьуьрметдин тIварарин, «Отличник Советской потребкооперации», «Победитель социалистического соревнования» значокрин сагьиб я.
Аквазвайвал, ам фронтдин далу пата, гьамни ислягь девирда кIвалахдайла, вилик жергейра хьана. Къуй квехъ чандин сагъламвал, яргъи уьмуьр хьурай ва ЧIехи Гъалибвилин сувар мубаракрай, гьуьрметлу Саимат Алдеровна.
