Рехъ галачир я хуьр-кIвал, я муниципалитетни субъект жедач – им яшайишдин, уьмуьрдин истемишун я. ИкI, «Сулейман-Стальский район» муниципальный районда федеральный, республикадин, муниципальный метлеб авай ва хуьрерин къенепатанбур тир 890 километр рекьер ава. Абур туькIуьрунин, къайдадик кваз хуьнин кIвалахриз пулунин такьатар федеральный, республикадин ва муниципальный бюджетрай ахъайзава.
Лагьана кIанда, рехъ важиблу объект я. Гьавиляй республикада «Дагъустан Республикада 2015-2017-йисара республикадин, межмуниципальный ва чкадин метлеб авай территориальный автомобилрин рекьер вилик тухун» государственный программа кьабулнава ва ам кардикни акатнава. Райондани, государственный программадихъ галаз кьадайвал, муниципальный программани кьабулнава. Адан бинедаллаз районда алай йисуз 2 миллионни 200 агъзур манатдилай виниз къимет авай кIвалахар кьилиз акъуднава, рекьер къайдадиз гъунин кIвалахар давамни жезва. Алай йис патал рекьерин фондунай и кIвалахриз 28 миллион манат пул кутунва.
Уьмуьр виликди физва, идахъ галаз санал хуьрер чIехи, агьалийрин ва рекьера гьерекатдик квай машинрин, тракторрин ва маса улакьрин кьадар къвердавай артух жезва. Ида рекьер къулайбур ва хатасузбур авун, цIийи рекьер эцигун истемишзава. Мисал яз, Кьасумхуьруьн, ЦIийи хуьруьн юкьвай фенвай республикадин метлеб авай шегьре рекьяй улакьар неинки Сулейман-Стальский райондин хуьрериз, гьакIни Хив, Кьурагь ва Агъул районрин хуьрериз физва, яни машинрин гьерекат гзаф ва къалин я. И кар фикирда кьуналди районда ЦIийи хуьруьн кIанихъай, Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайибур эбеди яз рикIера хуьнин лишан яз эцигнавай обелискдилай башламишна, Кьулан СтIалрин хуьруьн кIанихъ галай «Пуд булахарик» кьван цIийи рехъ тухунин проект аваз 4-5 йис тир. Алай йисуз и проект кьилиз акъудиз – 2 километрдин яргъивал аваз цIийи рехъ тухуз эгечIнава.
И йикъара нубатдин сеферда муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов, районда жезвай ва цIийиз гъиле кьунвай гьар са кардик вичин лайихлу пай кутазвай Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидуллагь Исмаилович Мегьамедов, администрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Абидинович Оруджев цIийиз рехъ тухузвай чкадал фена, кIвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана.
- Обелискдилай «Пуд булахрик» тухузвай цIийи рекьин гьяркьуьвилел 18 метр жеда, - лугьузва Н. Ш. Абдулмуталибова. – Гьа и кьадар гьяркьуьвал Кьасумхуьрелай Вини СтIалдал фенвай, халкьдин кьегьал ва мерд хва Имам Музамудинович Яралиева вичин пулунин такьатралди цIийикIа туькIуьр хъувур рекьихъ ава, маса рехъ районда авач. ЦIийи рехъ тухуни неинки СтIалрин хуьрерин агьалийриз регьятвал ва къулайвал яратмишда, а рекьяй КIварчагъ дередин ва маса районрин хуьрериз фидай мумкинвал яратмишда ва ЦIийи хуьруьн, Кьасумхуьруьн рекьера машинрин гьерекатдин кьадар тIимил хьунал гъида.
Чаз малум хьайивал, обелискдин патав эцигзавай спорткомплексдин дараматдилай гъейри (адан патав агьалийри ял ядай паркни кутада), гьа сергьятда мукьвал тир вахтара РОВД-дин, наркоконтролдин отделдин цIийи дараматарни эцигда, санлай абуру 3 гектардин майдан кьада. ГьакI хьайила «Обелиск – Пуд булахар» рекьин метлеб мадни артух жеда.
- ЦIийи рехъ тухуниз алай йисуз рекьерин фондунай 1 миллион манат пул кутунва, - лугьузва райадминистрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Оруджева. – Рехъ тухвана къведай йисуз акьалтIарда. Сифтедай и рекьиз херхем вегьеда, гуьгъуьнлай ана асфальт тун планламишнава.
Чаз акурвал, рехъ саки 1 километрдиз тухванва. Райондин администрациядин пулунин такьатралди рекьин кьве падни сетка яна кIевнава.
Малум хьайивал, рехъ тухудайла, гегьеншардайла патарив гвай саларин участокрикай чил акатнава, махсус комиссияди анрин иесийрив эвездин пулар вахкуда.
Рехъ тухунал «Касумкент-СМУ» ООО-дин махсус бригада машгъул я.
- Алай вахтунда чун цIийиз тухванвай рекьин участок дуьзарна къайдадик кутунал, яни планировка авунал машгъул я, - лугьузва СМУ-дин начальник Загьир Гьажимирзоева.
ЦIийиз рехъ тухузвай чкадилай Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов, Гьамидуллагь Исмаилович Мегьамедов, Лацис Абидинович Оруджев Кьулан СтIалрин хуьруьз фена – ана хуьруьн юкьвай фенвай, гзаф къекъуьнар ва хъутIалар квай кьилин куьче-рехъ гегьеншар хъийизвай.
- Хуьруьз атана, администрациядин, школадин, медпунктунин ва общественный маса дараматар алай хуьруьн юкьвал физвай рехъ – кьилин куьче лап тиквал квайди, гуьтIуьди ва са шумуд чкадилай туьнт (резкий) къекъуьнар квайди я, - лагьана чаз хуьруьн поселенидин кьил Муслим Альдерова. – Анай физ-хтун неинки жив-кьеж авай, гьакIни гатун вахтундани гьам инсанриз, гьам улакьриз четин жезвай. И кар фикирда кьуна чна рехъ гьяркьуь хъийизва, хъутIалар ва къекъуьнар хкудзава.
Малум хьайивал, рехъ цIийикIа туькIуьр хъувунин кIвалахар «Кюре Агро» МТС ООО-дин махсус бригадади тамамарзава.
Чун фейила анал ковш галай экскаваторди рекьин тиквал хкудунин ва ам гегьеншарунин кIвалахар ийизвай, вахчур руг, КАМАЗ машинриз ягъиз, тухузвай.
- Квез вуч аватIа чидани, эксковаторди вахчузвай кIунтI саки херхем я, - давамарзава Муслим Альдерова. – Чна ам тухвана цIийиз арадал атанвай куьчейриз вегьезва, анагар къайдадиз гъизва. Бубайрин мисалда лугьузвайвал, чна са тфенгдай кьве къуьр язава: рехъни гегьеншарзава, цIийи куьчеярни къайдадиз гъизва.
Лагьана кIанда хьи, райондин руководстводи социальный, аваданламишунин рекьерай гъиле кьунвай ва тухузвай кIвалахрин тереф агьалийри хуьзва.
Хазран Кьасумов.
