18-майдиз Дагъустандин халкьдйн шаир СтIал Сулейман хайидалай инихъ 140 йис тамам хьайи вакъиа къейд ийиза. Шаксуз, чахъ хьайи советрин девирдикай хьиз, СтIал Сулейманакай къенин йикъара са бязи инсанрин арада авай фикирарни сад хьтинбур туш.
Амма, лугьун лазим я, са рахунни алачиз, Дагъустанда Советрин власть гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз, СтIал Сулеймана бажарагълувилелди цIийи уьмуьр туькIуьрунин карда иштиракна ва вичиз акур гьакъикъатдикай вичин жавагьирар яратмишна. Девирар халкьдивай, халкь девирривай са чIавузни къакъудиз жедач. Сулейманни вичин девирда вичин, хайи халкьдивай са декьикьадани къакъатнач. Акси яз, ада вичин шиирралди халкьдин агалкьунрал дамах авуна. Жуван халкьдиз вафалудаказ къуллугъ авун Сулеймана литературадин кьилин везифа яз гьисабна. «Жуван халкьдиз,жуван намусдиз хьиз, вафалу хьун лазим я, ... кIваляй экъечIзамазни халкьдив агакь тавунмаз жуван кIвалин гуьрцелдал рекьидай манияр рикIел къведач,-лагьанай ада са чIавуз. - Зун галат тийидайди хьун лазим я. Завай ихьтин вахтунда кисна акъвазиз жедани? Эгер зун шаир ятIа, завай акъвазиз жедач! ... Лап хъсан йикъара хьайитIани лап бегьерлу чилел хьайитIани гъуьлягъди цуькведикай зегьер хкудда, амма чIижре цуькведикай вирт хкудда. Зун советрин шаир я, зун виртIедихъ къекъвезва. Ва мадни ада вичин гьакъиндай вичин девирда еке дамахдивди лагьанай: «Сулейманаз къалп гафар чидайди туш!» Ам къенин йикъарани, шаксуз, гьар са намуслу инсандин рикIе халкьдиз вафалу хьайи шаир-ватанперес язни амукьда...
Зи чIехи буба Штул Магьмудаз СтIал Сулейман лап хъсандиз, мукьувай чидай. Заз инал са ихьтин агьвалат рикIел хкиз кIанзава. Им революция хьайи сифте йисар тир. Деникинчияр атанвайла, са кьасумхуьруьнвидиз, СтIал Сулейманан хванахвадиз, вичел хер хьанвай урус аскер гада хвавилиз кьабулиз кIан жеда. СтIал Сулейманан меслятдалди кьасумхуьруьнвиди вичин кIвализ Штул Магьмуд эверна гъида (Штул Магьмуд а чIавуз округдин кьади тир). Шариатдин къанунралди урус гадади сифте нубатда ислам кьабулун, адакай мусурман хьунухь чарасуз тир. Ахпа ам хвавилиз кьабулиз жедай. Амма Сулейманан гьуьрметдай Штул Магьмуда и кар адан хванахвадиз кIандайвал гьялна. Адаз урус гада хвавилиз кьабулна лугьудай чар гана...
Са сеферда вич хуьруьз хтайла, Штул Магьмудаз вичин хва гъвечIи Мегьамедсалигьан гъиле шиирар авай дафтар аваз акуна.
- Ам вуч дафтар я ви гъиле авайди, абур нин шиирар я вуна кIелзавайбур, зи хва?- лагьана хабар кьунай завай дахди. РикIел хканай садра зи бубади. Абур Сулейманан шиирар тир чIал чир хьайила, няниз ада заз Сулейманакай яргъалди ихтилатар авунай ва мукьвара суварар кьиле тухудайла, зун вичихъ галаз Кьасумхуьрел тухуда ва Сулейман бубадихъ галазни танишарда лагьанай. Дугъриданни 1-майдиз зун ада Кьасумхуьрел тухванай.
Майдан, чIижерин куьнуь хьиз, инсанрив ацIанвай. Кьакьан чкадал виликамаз туькIуьрна гьазурнавай трибунадихъ са вуж ятIани рахазвай. Ада вуч лугьузватIа, са кьадар яргъа акъвазнавай, заз адан ван къвезвачир. Трибунадиз мукьва жедай мумкинвал чахъ авачир. Зун анжах, вилер гьарна къекъуьриз, Сулейман бубадихъ къекъвезвай.
- Я дах,- лагьана за эхир явашдиз дахдиз,- Сулейман халу гьинва, ада вичин шиирар мус хуралай кIелдайвал я? Дахди зун вичин хурухда кьуна, вилик кIватI хьанвай инсанрин кьилерилай виниз хкажна.
- Ангье,- лагьана ада зазни явашдиз. - А трибунадихъ галайди гьам вич я, Сулейман я. Зун дикъетлу хьана. Гила зи япарихъ ихьтин ванер галукьна:
Юлдашар, чаз цIийи савкьват
Мад и первой май агакьна.
Ракъинин лап зурба къуват
Живедин мидя агакьна...
Сулейман бубади вичин шиир яваш ванцелди, яхун, эрчIи гъил цавуз хкажна, тIуб юзуриз, гьар са цIарцIин эхирда авай гаф са кьадар яргъалди чIугваз хуралай кIелнай. Ам, майдин сувар тебрикна, явашдиз трибунадихъай хъфидайла, гужлу капарин ван акъатнай...
Зи бубади зун вич Кьасумхуьрел яшамиш жезвай кIвалин иесидал, вич хкведалди, заз килигун тапшурмишна. Вичи са гьиниз ятIани физ тади авуна. Лап патавай вичи заз къалурда лагьай Сулейман буба зи рикIе амайди чир хьайиди хьиз, дах заз килигнай:
- Бейкеф жемир, зи хва. Мажалдив за вун Сулейман бубадин лап вичин кьилив тухуда. Исятда дахдиз гзаф кIвалахар ава. Сулейман бубадиз за вав гъилни ягъиз тада. Аквада хьи ваз, - лагьанай заз ада а чIавуз.
Амма мад заз Сулейман буба акун кьисмет хьаначир. Чи дах Бакудиз куьч хьанай, ада гила гьана кIвалахзавай, чун хуьре амай. 1937 лагьай йисуз СтIал Сулейманни кечмиш хьанай...
Сулейман кечмиш хьайила, зи буба Мегьамедсалигь анжах 13 йиса авай аял тир. Ада и квахьун лап заландиз кьабулнай. Гьатта ада гьа йисуз «С.Сулейман кьейила» тIвар алай ихьтин шиирни кхьенай:
Дагьустанда рахай билбил,
Къе вун вучиз я перишан?
Садлагьана шад тир гуьгьуьл,
Чи дустарин хьана пашман.
Ленинан орден хураллаз,
Ширин чIалар туькIуьрайд чаз.
Амач лугьуз, къе виридаз
Атана хьи и чIуру ван.
Чалишмиш хьай Ватан патал,
Чи виридан рикI алай вал.
Гьатна кьиле икI залан тIал,
Хажалатар хьана гьакьван.
Залан хабар хьайи чIавуз,
Гьелбетда, чун хьана агъуз.
ЧIехи шаир амач лугьуз,
Вири халкьдиз хьана залан.
Рекьидач вун, ви фикирар,
Билбилдив вун рахай гафар,
Шаксуз, чна (ий)ида тикрар.
РикIин деринда, Сулейман.
