… Цмурар. 500 йисалай виниз тарих авай, ХХ асирдин сифте кьилера Куьре округдин Къутур-Куьринский участокдин административный центр хьайи и хуьруьн тIвар кьунмазди, рикIел хуьряй акъатай инкъилабчийрин, алимрин, писателрин, шаиррин, генералрин, чIехи дережайрин руководителрин тIварар къведа. Абурун арада тарихдин илимрин докторар, генералар тир Мегьамедгьанифа ва Гьажикъурбан Шайдаеври, Гуьлнара Шайдаевади, налоговый къуллугъдин генерал-лейтенант Рагьман Шайдаева кьетIен чка кьазва. Шайдаеврин тухумдин векилри республика, район, хайи хуьр патал авунвай кIвалахрин кьадар гзаф, гъиле кьунвай ва авун патал фикирдик квай кIвалахрин кьадар мадни гзаф я.
Алатай гьафтеда Цмуррин хуьре мад са лишанлу ва баркаллу вакъиа кьиле фена: хуьре Шайдаеврин ватанперес хзанди эцигиз гъиле кьунвай школадин хандакIда шартIунин сифте къван эцигна. И вакъиа хуьре, санлай СтIал Сулейманан районда шад, гурлу межлисдиз элкъвена.
«Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов кьиле аваз администрациядин жавабдар работникар, идарайринни организацийрин, общественный тешкилатрин руководителар, Махачкъаладай, Дербентдай ва маса шегьеррайни районрай атанвай багьа мугьманар, Кьасумхуьрелай экъечIна, са патахъай кьакьан рагарин кьилелай, муькуь патахъай дериндай авахьзавай кIамун кьилелай фенвай къекъуьнарни хъутIалар квай рехъ атIана, Цмуррин хуьруьз агакьна. Ина абур генерал-майор Гьажикъурбан Гьажибалаевич Шайдаева, «сельсовет Цмурский» хуьруьн поселенидин кьил Раида Алибеговна Алибеговади, школьникри, цуькверин кIунчIар вугуналди, шадвилелди къаршиламишна. Инлай абур, гьакIни гзаф кьадар хуьруьнвияр Шайдаеврин хзанди 120 аялдиз чка жедай, кьве мертебадин школадин дарамат эцигзавай чкадал фена, инал шадвилин мярекатни башламишна.
Мярекатдал сифте гаф муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов рахана.
- Гьуьрметлу цмурвияр, атанвай мугьманар ва кIватI хьанвай юлдашар! – лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Чаз кьегьал рухвайринни баркаллу рушарин макан тир, тIебиатдин гуьзел чкадал экIя хьанвай Цмуррин хуьруьз атун мукьвал-мукьвал кьисмет жезва. Нубатдин сеферда чун иниз цIийи школадин хандакIда шартIунин къван эцигунин мярекатдиз атанва. Баркаллу и кар гъиле кьунвайди чаз виридаз играми тир Шайдаеврин хзан я. Квезни хъсандиз чизва, и хзанди вилик йисара хуьре кIелунинни спортдин Центр, алатай йисуз Гъалибвилин музей, хуьруьн кIанихъ галай кIамал муьгъ эцигна, хуьруьн куьчейра къир туна, хъвадай яд гъана ва хуьр-жемят патал баркаллу маса крар авунва. Гила школадин дарамат эцигзава. МискIин, школа – ибур михьи, пак чкаяр я. Цмуррин школада чпикай гележегда машгьур ксар хьайи Социализмдин Зегьметдин Игит Гьажимурад Темирханова, писатель Зияудин Эфендиева, шаир Алибег Фаттахова, Сталинан премиядин лауреат, нефтяник Гьажи Мегьамедова, алимар, генералар тир Мегьамедгьанифа, Мегьамед ва Гьажикъурбан Шайдаеври ва гзаф маса ксари кIелна, чирвилер къачуна. Ватандин ЧIехи дяведин йисара фронтда кьегьалвилер къалурай цмурвияр тир 105 касдини и школада кIелайди я. Абуруз гьуьрмет авунин лишан яз хуьре цIийи школа эцигун – им неинки мергьеметлувал, рикIин захавал, гьакI уьтквемвални я. Шайдаеврин хзандихъ мадни ЯркIи патан ре- кьера асфальт тунин ва маса кIвалахар авунин фикирни ава. Ибур баркаллу крар я. ГьикI лагьайтIа, ихьтин крари-кIвалахри куьгьне хуьрер кIвачел ахкьалдарунин, жегьилар элкъвена чпин ерийрал хтунин кардиз куьмек гуда. Хуьре цIийи школадин дарамат эцигиз гъиле кьунай ва хуьр-жемят патал ийизвай вири кIвалахрай райондин депутатрин Собранидин, администрациядин ва кьилди жуван патай за Шайдаеврин хзандиз чухсагъул лугьузва. Гьакъикъатдани, Шайдаевар чи халкьдин ярж я.
Микрофондихъ халкьдин кьегьал хва, генерал-майор Гьажикъурбан Гьажибалаевич Шайдаеваз теклифун кIватI хьанвайбуру гурлу капар ягъуналди къаршиламишна. Ада мярекатдиз атанвай райондин гьакимар, мугьманар тебрикна, чпин хзанди гъиле кьур гьар са кIвалахдин тереф хуьнай, жедай куьмек гунай муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз чухсагъул лагьана.
- Гьуьрметлу юлдашар, азиз тир мугьманар! – лагьана Гь. Шайдаева. – Гзафбуру суал гун мумкин я: вучиз чи хзанди цIийи школа эцигиз гъиле кьунва? И кардихъ вичин себебни ава. Нариман Шамсудиновича лагьайвал, школа пак, михьи чка я. Алай вахтунда хуьре кардик квай школадин дарамат 1929-йисуз эцигайди я, дугъри я, гуьгъуьнин йисара адахъ кIвалер акал хъувуна. Инал лагьайвал, и школада хуьряй акъатай машгьур ксари кIелайди я, ана кIелун зазни кьисмет хьана. За квез лугьун, цIийи школа эцигна лагьана, куьгьне школадин дарамат чукIурдач, акси яз, ремонтар авуна, ам цIийикIа туькIуьр хъийида. Гьич тахьайтIа, гележегда ана интернат ачухиз жеда. Инал заз квез чи хзандин «сирни» ахъайиз кIанзава. Шайдаеврин «хзандин Советдал» цIийи школадин дарамат эцигунин теклиф гъайиди зи рагьметлу стха Мегьамедан гада Марат я, и кар патал ада 30 миллион манат пул чара авунва. И баркаллу карда чун адаз куьмек гуз гьазур я. Дарамат эцигунин кIвалахарни махсус бригадади хозрасчетдин бинедаллаз ийизва. Аллагьди гайитIа, чахъ 2016-йисан 1-сентябрдиз кIелунин йис цIийи школада башламишдай фикир ава. Къуй цIийиз эцигзавай школадайни алимар, писателарни шаирар, генералар, чIехи дережайрин руководителар, кьилинди, общество, республика, уьлкве патал вафалу инсанар акъатрай! Чи хзандин фикирдик хъийидай кIвалахар мадни ква. ИкI, Цмурдал къени аялрин бахча алач, хуьруьн поселение къулайсуз дараматда ава, хуьруьз къвезвай рехъ къулайсуз гьалда ава, водоводдин кIвалахни акьалтIарун чарасуз я. И кIвалахарни кьилиз акъудун чи фикирдик ква.
Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат, академик Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедова вичин рахунра къейд авурвал, ада Шайдаеврин баркаллу сихилдихъ галаз саки 50 йисан девирда дуствилин, стхавилин алакъаяр хуьнал, гьакIни абуру ийизвай мергьеметлувилин крарал дамахзава.
- 1966-йисуз Кьиблепатан Дагъустанда чилер зурзуникди дагъ патан гзаф хуьрер арандиз куьч хьана, амма цмурвийри чпин гуьзел ерияр гадарнач, - лагьана Гь. И. Мегьамедова. – Акси яз, Шайдаевар хьтин кьегьал рухваяр себеб яз, Цмуррин хуьр шегьердиз ухшар жезва.
Шадвилин мярекатдал Шайдаеврин хзандиз хуш келимаяр гваз райондин образованидин отделдин начальник Индира Османова, райондин Общественный палатадин председатель Алимет Мейланов, шаир Сажидин Саидгьасанов, Цмуррин хуьруьн юкьван школадин директор Нариман Агъабегов, I0-классдин ученица Анита Алибегова, зегьметдин ветеран Суьлгьуьжат Алисултанова, «сельсовет Цмурский» хуьруьн поселенидин кьил Раида Алибегова ва маса ксар рахана.
Рахунрилай гуьгъуьниз муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова ва генерал-майор Гьажикъурбан Гьажибалаевич Шайдаева цIийиз эцигзавай школадин дараматдин хандакIда шартIунин къван эцигна.
Гуьгъуьнлай Дагъустан Республикадин лайихлу артист Омар Меликова, гьевескарар тир Тофик Мегьамедова, Эрзиман Османова, Селимат Гьажиевади, Ярагьмед Ярагьмедова, Мусинат Нуралиевади лагьай манийри, лезги шад авазри Цмуррин дередик ван кутуна. Хуьруьнвийри, иллаки школьникри авур кьуьлери абур Шайдаеврин хзанди нубатдин сеферда гъиле кьунвай баркаллу кардал – хуьре цIийи школа эцигунал – кьадар авачир кьван шад тирди къалурна.
И мярекат кьиле фейи гьал акурла, анал инсанри Шайдаеврин хзандин гьакъиндай лагьай гафар ван хьайила, рикIел Низами Генжевиди лагьай гафар хтана: «Лугьун жуваз: къадир жечни кьисметдин, Къужахдава вун бахтунин, гьуьрметдин».
Инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, Шайдаеврин хзанни вичиз ва вич кIани жемятдин арада, бахтунин ва гьуьрметдин къужахда ава.
