Дегь заманайрилай инихъ лезги хуьрер гам-халича хуруналди, ракьун, къванцин устIарралди, симинин пагьливанралди машгьур я. И пешеяр алай девирдани давамарзава. Машгьур алим Сария Седреддиновна Агъаширифовади новади вичин « XIX ва XX асирдин сифте кьилера лезгийрин материальный культура» ктабда кхьизвайвал, XII-XIV асирра лезгийрин куьгьне Къала хуьре агьалияр хъенчIин къапар расунал машгъул жезвай.
Гуьгъуьнлай XV асирда и хуьруьн устIаррин кар Испикрин, Салиянрин, Гьезерхуьруьн агьалийри давамар хъувуна.
Къе заз вичикай куьрелди суьгьбет ийиз кIанзавай хъенчIин къапарин устIар Набиюлагь Керимханов Кьасумхуьрел яшамиш жезва, вичин кIвале са акьван чIехиди тушир мастерской ачухна, хъенчIин къапар расунал, гъилин сеняткарвал кIвачел ахкьалдарунал машгъул я.
- Набиюлагь стха, ваз хъенчIин къапарин устIарвилин сир гьинай атана? – хабар кьун тавуна акъвазиз хьанач завай.
- Зун Испикрин хтул я, зи чIехи диде, яни дидедин диде хъенчIин къапаралди машгьур хьайи гьа хуьряй тир, - лагьана Н. Керимханова. – Гьавиляй заз гъилин и сентякарвиликай пай ганва жеди. Хтулар, птулар чIехи бубайрал, дидейрал къведа лугьуда.
Лагьана кIанда, Н. Керимханов гьеле школада кIелдай йисара кьетIен алакьунар авай жаван тир. Ада хъсан шикилар чIугвадай, накьвадин кьарадикай инсанрин, гьайванрин кIалубар кьадай. Гьавиляй юкьван школа акьалтIарай ам Избербаш шегьердин педучилищедик экечIна. Анаг акьалтIарай Н. Керимханова Герейханован хуьруьн I-нумрадин юкьван, райондин художественный школайра рисованидин муал-лимвиле, Москвадин социально-экономический университет акьалтIарайдалай гуьгъуьнизни Аялрин яратмишунрин кIвале, Кьасумхуьруьн телевиденида кIвалахна, алай вахтунда ам районда кардик крае-ведческий музейдин къуллугъчи я. Асул везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудунихъ галаз санал, и йисара ада шикилар чIугунин кIвалахни гъиляй вегьенач.
2011-йисалай инихъ Н. Керимханов, чна винидихъ лагьайвал, хсуси мастерскойда хъенчIин къапар расунал рикIивай машгъул жезва. Ада гьазурнавай шейэр акур гьар са кас гьейран жезва. Гьакъикъатдани, гаф авач, адахъ къизилдин гъилер ава!
Чун мастерскойда эцигнавай, устIардин гъиликай хкатнавай шейэриз килигзава: вазаяр, ничхиррин кIалубра аваз раснавай емишар твадай, яд гъидай ва нек юзурдай кварар, гичинар, гуьрчегдиз акун патал кIвалера эцигдай къапар, бадияр, тарелкаяр… Гъилин капал кьаз жедайбур ва инсандин буйдилай кьакьанвал авайбур! Гьардал са жуьре нехишар, цуьквер атIанва.
- ХъенчIин къапар расдай накьв гьазурун, кIвачерин куьмекдалди элкъуьрдай чархунал къаришма жуваз кIандай кIалубдиз гъун, къапар кьурурун, абурун винел пад цIалцIамарун, гуьгъуьнлай пичина кун – ибур еке зегьмет алай ва устадвал истемишзавай крар я, - лугьузва устIарди.
Гьазурнавай къапар, лигим ва кIеви хьун патал, пичина кузвай тегьер акурла, чун мадни мягьтел хьана. Пични ада вичин гъилералди эцигнавайди я.
УстIарди гьазурнавай хъенчIин къапариз килигдайла, за ихьтин са кардизни фикир гана, са бязибурал «Дербент - 2000» гафар кхьенва.
- Вуна кьатIайвал, и къапар цIи 2000 йис тамам хьун къейд ийидай къадим Дербентдиз зи патай савкьват жеда, - лагьана Н. Керимханова.
Чаз малум хьайивал, хъенчIин къапарин устIарди вичин алакьунар республикада ва адалай къеце тухузвай конкурсрани къалурзава. ИкI, Набиюлагь Керимханов Нальчик, Пятигорск шегьерра тухвай сеняткарвилин региональный ва Калужский областдин Этномир поселокда кьиле фейи международный конкурсда дипломриз лайихлу хьана.
Адахъ чи республикадин меркезда ва маса чкайра вичи раснавай хъенчIин къапарин ва чIугунвай шикилрин пеше-карвилин выставкаяр тешкилдай фикирни ава.
Англиядин писатель, тарихчи Томас Карлейлла кхьенай: «Жуван пеше, кар жагъайди хушбахтлу я, къуй ам мад маса лезетлу кардихъ къекъуьн тавурай. Адахъ вичин кар ва уьмуьрдин макьсад ава».
Завай лугьуз жеда, Набиюлагь Керимханов вичин кар жагъанвай, датIана уьмуьрдин макьсад намуслувилелди тамамарунихъ ялзавай кас я.
