Сулейман буба кьве замана акур кас я лугьуз рикIел хкидай зи бубади. Са замана кесибвал, етимвал, дарвал, азаб-азият авайди хьана. А лянет хьайи куьгьне заманади адан бахтни, кьисметни энгеларна ва инсафсуздаказ ам гьелекна.
Амма Сулеймана гьа вахтундани вичин кьисмет заманадин ихтиярдиз вуганач, вичин уьмуьр уьтквемвилелди, халис шаирди хьиз кьиле тухвана ва халкьдин арада зурба гьуьрмет къазанмишна. Гуьгъуьнлай Советрин власть гъалиб хьайила, адаз хушбахтлу, рагъ авай йикъарни акуна. Сулейманакай XX асирдин Гомер, гуьзел, дерин мана авай гафарин, чIаларин чIехи устад, вири дуьньядиз машгьур шаир хьана.
Сулейман буба гзаф рахаз кIандай кас тушир, я ам садавайни гафуналди тухуз жедачир. Ингье зи рикIел ихьтин са вакъиа хуьквезва.
Адаз камаллу ихтилатар, асирдин негъилар гзаф чидай. Хуьруьнбурун кар туькIуьрун патални ада вичелай алакьдай куьмек гудай, дуьз меслятар къалурдай. Гьаниз килигна, Сулейманаз хуьруьнбуру мукьвал-мукьвал чпин кIвалериз теклифдай ва адан ихтилатрихъ яб акалдай. Идалайни гъейри гьа вахтара «хуьруьк фидай» адетни авай, яни сад-садан кIвализ нянихъай илифдай ва са кеспидал машгъул жедай. Ибур лап хъсан адетар тир, вучиз лагьайтIа, инсанрал тийижир хабарар агакьдай, жемятдин арада гьуьрмет- хатур мадни артух жедай, са хийирдин кIвалахни арадал къведай. Сулейман буба чи кIвализни мукьвал-мукьвал илифдай. Ам атайла къуншиярни кIватI жедай. Чна адан ихтилатрихъ кисна яб акалдай. Адан несигьатар, камаллу гафар чи рикIелай алатдачир ва абурукай чаз гуьгъуьнин уьмуьрдани еке куьмек хьанай.
Амма са вахтар алатайла Сулейман буба чи кIвализ къвен тийиз хьана. Чун и кIвалахдал гзаф мягьтел хьана ва гьар жуьредин фикирар ийиз башламишна.
Йикъарикай са юкъуз, гатфарин вахтунда, чи диде кIвалин вилик квай къавал къуьл михьиз ацукьнавайла, Сулейман буба рекьяйтIуз кимел физвай. Дидеди къавалай кIеви ванцелди адаз ихьтин суал гана:
- «Сулейман стха, гьикI хьана, вун чи кIвализ къвезмач хьи?! Вуч хабар я? Хьайи кар авани?!».
- «Сунахалум вах, а ваз акур валара къуьр амач, гила зун гьукуматдин итим хьанва, - лагьана зарафатдивди жаваб гана Сулеймана, - жавабдарвал хьиз, дердиярни артух хьанва».
Гьакъикъатда гьакI язни тир. И вахтунда Сулейман бубадикай тIвар - ван авай шаир хьанвай. Адаз, вилик хьиз, «хуьруьк фидай» мажални авачир. Амма халкьдихъ галаз адан рафтарвал гьамиша сад хьиз тир, ада вичин агалкьунрал дамах ийидачир.
Чаз чидайвал ва чIехибуру лагьайвал, Сулейман бубади садрани вичин тIварцIиз масадан ягьанатдин гаф къачурди туш. Эхь, сад-кьвед адал пехил инсанарни авай, абуруз адакай, адан чIаларикай зарафатар ийиз ва адал рахшандин гафар гьалчиз кIан жедай. Амма Сулейман бубади, вичиз хас тирвал, абур чеб халкьдин вилик русвагь авуна, беябур ийидай. Ингье ихьтин са хьайи кар.
Нянихъай, кIвалахар куьтягьайла, ам кимел экъечIдай. Анал хуьруьн жегьилар кIватI жедай. Абурун арада, гьелбетда, лутуяр, зарафатчиярни жедай.
Гьа и юкъузни яргъал аламаз Сулейман акур са касди гзаф арсузвилелди рахшанддин хъуьруьн авуна.
Сулейман кьил хкажна килигна ва гадаяр алай чкадал агакьдалди са келимани лагьанач. Амма адаз и хъуьрей кас вуж ятIа лап хъсан чизвай. Кимел алай жегьилризни а касдиз Сулеймана кIусни гьуьрмет тийидайди ва адал са гьихьтин ятIани тагъма гаф гьалчдайди чизвай. Кимел агакьайла а жегьил, къарагъна, Сулейманан къаншардиз гъил гваз фена.
- « Зун вахъ галаз вердиш туш, гьайван, вуна зав пац вучиз вугузва?» - лагьана, Сулейман адан чиниз килигна, мад чуькьнач.
- « Вун кисна акъвазнава хьи, Сулейман?» - лагьана, адавай Гьажиди хабар кьуна.
«Заз хвах къалин туш, дуст, квез аквазвани ам къалин хьанвайбуру къатламиш тежез гьикI гъугъ язаватIа».
Лутудиз, и сефердани Сулеймана икI атIай гаф лагьайла, адал тепилмиш жез кIан хьана, ам гадайри кьуна акъвазарна. Къерехдилай килигзавай са эгьли итимди ам секинарна, вичин кIвализ рахкурна.
Жегьил вахтунда, жемятдин чIехи пай хьиз, Сулейманни кесибдиз яшамиш жезвай. Лежбервилелай гъейри хуьре ийидай маса кIвалах авачир. Йикъарикай са юкъуз ихтилатар ийиз кимел ацукьнавайла Сулейманан дуст Гьажиди адаз икI лагьана:
- «Ингье чи уьмуьр, гьикьван зегьмет чIугуртIани кесибвилелди яшамиш жезва. ГьакI хьайила, ша чна, чи бахтни жагъурин, дуст».
- « А бахт гьикI жагъида, Гьажи?» - суал гана Сулеймана.
- «А бахт, ингье дуст: 10 манат пул, Белиждин станция, ракьун рекьин вагондин кIвал, ахпа акъатда Средний Азиядиз. Гьаниз фена, ибурал чи зегьметни эхциг хъувурла - гьам чи бахт я. Вун гъавурда акьазвани?», - лагьана Гьажиди.
- «Зун вири гафарин гъавурда акьазва, амма 10 манатдин гъавурда акьазвач», - лагьана, Сулейман пIузаррикай тIимил хъуьрена, вичин дуст Гьажидин чиниз килигна.
- «Аникай вуна фикирмир, дуст, зав вири 15 манат пул гва, гьам чаз кьведаз бес я. Эгер вун къвез хьайитIа, вуна заз тайин жаваб це», - вичин гафунал кIевиз акъвазна Гьажи.
«Зун къведа, гьа им зи тайин жаваб я», - лагьана Сулеймана.
Са шумуд югъ алатайла Сулейман, Гьажи, Эседуллагь Средний Азиядиз фялевал ийиз рекье гьатна. Ана абурун гьал хъсанвилихъди дегиш хьана.
Чаз и ихтилатрай аквазвайвал, Сулейман бубадиз, Аллагьдин патай ганвай камаллувилелай гъейри, хайи йикъалай рекьидалди, вири патарихъай четин уьмуьрни акуна. Амма ам гьамиша жемятдин арада хьана. Гьаниз килигна, адаз халкьдин уькIуь-цуру лап мукьувай чизвай. И карди мад са сеферда субутарзава хьи, зурба шаирар, алимар, арифдарар халкьдин дерин къатарай акъатда.
З. Гьажимирзоев, зегьметдин ветеран