Камалдин гьуьл

Сулейман! Вун кьена лагьай а хабар
Лап зегьерлу хьел хьиз гьахьна зи рикIиз.
Неинки заз хажалат- гъам хьана пар,
Ам дерт хьана вири чIехи Ватандиз.

Дявед чIавуз рекьизмазни са аскер,
Масада адан чка гьасят хкьада.
Ширин-ширин лугьуз Ватандиз бейтер,
Вуж чахъ галаз билбил хьиз гила
                                                       рахада?

Хуьруьн къеняй кечмиш хьайила са
                                                           инсан,
Етим жеда, гьелбет, а касдин хзан.
Амма ви рикI (а) къваз хьуналди,
                                                    Сулейман,
Етим хьана тамам вири Дагъустан! –
кхьенай ЦIадаса Гьамзата.
 

Сулейманакай гзафбуру кхьей чпин макъалайриз агъадихъ галай кьилер ганай: «Икрамзава ви камалдиз несилри», «Халис шаир, эбеди чирагъ», «Руьгьдин даях, илгьамдин булах», «Ватандин хва, хайи чилин рагъ», «Халкьдин шаир, уьлкведин шаир», «Вун сагъ я чи рикIера», «Сулейманан жавагьирар» ва гьа икI мад.
ЧIехи шаирдин 120 йисан юбилейдиз Расул Гьамзатова къейд авунай:      «- 1934-йис. Августдин чими вахт. Союзрин КIвалерин колонный зал. Ина вири мугьманар Сулейманаз дикъетдивди килигзава. – Хъицикьдин чIехи бармак ва куьгьне чухва алаз Президиумда Горькийдин патав ацукьнавай и адетдин дагъви вуж я? - хабар кьуна сада. Горькийди а чIавуз жаваб ганай: «ХХ асирдин Гомер» СтIал Сулейман.
1935-йис. Дагъустандин делегация Москвада партиядин ва гьукуматдин руководителрин: Сталинан, Орджоникидзедин, Микоянан патав гва. Сулеймана лугьузва: «Юлдаш Сталин, эгер жедатIа, вуна чи Герейханован тIварунихъ галай совхоздиз са куьмек це». Самурскийди Сулейманан къвала кьуьнт эцяна, амма Сулеймана вичин гаф давамарна. – Къуй Москвади чаз куьмек гурай, - лагьанай ада. А чIавуз куьмек гунни авунай.
1936-йис. Сулейманаз Дагъустандай сад лагьай кас яз Ленинан орден гана. Адаз орден вахчуз Москвадиз Калининан патав эвернава. Сулейманаз лугьузва: къенин хьтин юкъуз вуна дамахдивди алукIнайтIа хъсан тир. Вал куьгьне кIурт, чухва, шаламар ала. Сифте Сулейман рази хьана. Амма ахпа, Кремдиз физ са шумуд декьикьа амаз, ада чухва, кIурт, шаламар алукI хъувуна. – Завай зи парталриз аксивал ийиз жедач, - лагьанай. – Зун абурухъ галаз вердиш хьанва. Ам Кремлдиз гьабур алаз фена, ана лезги чIалалди мани лагьана.
1937-йис.  СтIал Сулейман СССР-дин Верховный Советдин депутатвиле кандидат яз къалурнава. Гьа са вахтунда а йис уьлкве патални залан йис тир. Чка-чкада гуьзлемиш тавур законсуз гужар кьиле физвай. Сулейманан дустарни гзафбур къакъатна. Абуруз «халкьдин душманар», «буржуазиядин миллетчияр» тIварар гана. Самурский, Коркмасов, Алибег Тахо-Годи ва маса къагьриманар амукьнач. Эффенди Дагъустандай экъечIна финиз мажбур хьана Гьа чIавуз Ломоносов, Сорокин хьтинбур Сулейманавни агатна.
Адаз «буржуазиядин миллетчияр» русвагьдай чIалар теснифунин буйругъ гузва. Сулеймана и кар хиве кьунач. И кардай ам вични басрухар, къурхуяр гуник акатна. «-ГьикI? Гила вуна партиядин тапшуругъ тамамарзавач ман?» – лагьана адаз. Амма Сулеймана яб ганач. «- За шиирар жуван рикIин эмирдалди теснифзава. МасакIа завай са цIарни теснифиз жедач», - жаваб гана ада.
Гьуьлелайни акьул дерин тир кас «Тарки-Тау» дагъдин ценерив гьуьлуьн къерехда кучуднава. Адан гьар са цIарцIин дережа дагъларилай кьакьан тир. Сулейман кечмиш хьана, амма кьенвач, ам чи гьар садан рикIе ава, гьар са халкьдихъ галаз ам хайи хва хьиз алакъалу я. Ам вири Дагъустандин чIехи абур я.
Сулейман кьена кучуддайла зун ана авачир. Амма чи кIвале зун сифте яз ишехьна. Им чIехи дерт, еке къакъатун тир. Зи буба, зи рикIел алама, чи кIвал, хзан, хуьр Сулейманахъ галаз кIевелай алакъалу тир. 1934-йис тир. Чи кIвализ бубади лап багьа савкьват яз Сулейманан шииррин ктаб гъанай. Адал аламатдин автограф-чернилдай кьежирна илиснавай Сулейманан тупIарин гелер алай.
Чи писателрин Союздин кIвале Сулейманан, ЦIадасадин, АбутIалибан портретар куьрсарнава. Са сеферда жегьил писателрикай-авангардистрикай, вичихъ образование авай, амма хайи чIал рикIелай алатнавай сада, вичиз вич иллаки бегенмиш яз, кьилел тIес алаз, хура галстук аваз, чи яшлу писателрикай садавай, зи рикIел алама, халкьдин шаир Юсуп Хапаллаевавай хабар кьуна: - Кьилел хъцикь алай чубан вуж я? Ада гежел вегьин тавуна, за къени а жавабдал гьейранвал ийизва, а дамахар гвай жегьилдиз лагьана: «А чубандиз и вун хьтин хпер агъзурар ава…».
Гьамзат ЦIадасади Сулейманаз цIудралди вичин шиирар бахшна. Гьам адал чан аламаз, гьам кьейидалай кьулухъни, адан ктабар таржума авуна, биография кхьена. Чаз, амай шаиррихъ галаз санал, Сулейман хуьнин веси туна. И кардалди за жув бахтлу кас яз гьисабзава.
«Эффенди Капиеван папа, вич Махачкъаладиз атайла, зи кIвализ, лап багьа ядигар яз Сулеймана Эффендидиз гайи чуьнгуьр гъана. Идалай багьа савкьват зун патал мад бажагьат жагъида. Амма за ам жуван кIвале хуьдач. За ам маса жегьил юлдашдив вахкуда. Къуй абуру Сулейманан тIвар, машгьурвал, адан поэзиядин рангар ва гьиссер, авазлувал ва сеслувал виш йисара садалай масадал агакьаррай…».
Сулейманан чIехи бажарагъдин булахдай яд хъвайиди бахтлу кас я. Халис дагъви, дагъустанви хьун патал, Сулеймана хьиз, Дагъустандикай мани лугьуз чирна кIанда. Дагъустандин халкьарин дуствилин чешне вири дуьньядиз чешне я. И дуствал хуьнни чаз Сулеймана тунвай веси я. Къуй Сулейманан рекьин тийидай жавагьирри вирибур гьамиша гьейранаррай.
Эхь, гьахьтин кас тир, язва Сулейман. ЦIи Ст1ал Сулейманан 145 йис, райондиз адан тIвар гана 45 йис тамам жезва. 1969-йис зи рикIел лап хъсандиз алама. Райондиз адан тIвар гуниз талукьарнавай мярекатда, райондин са мертебадин клубда, чун 10-классда авай аялар са шумуд кас иниз гъанай. Район адан тIварунихъ ягъун, заз ван хьайивал, шаирдин 100 йисан юбилейдин вилик Расул Гьамзатован кар ялдай. Халисан инсандихъ рикI куз хьайи, вичиз регьметар гурай. Вични чи рикIера, Сулейман буба хьиз, сагъ яз амукьда.

Шагьабудин Шабатов