И гьуьрметни ада вичин рикIин дерин къатарай акъатзавай хайи Ватандихъ, хайи халкьдин гележегдихъ кIевелай рикI кузвай ялавлу гьессерив ацIанвай вичин шиирралди ва вичин хивевай хайи халкьдин векилвилин жавабдар везифа намуслувилелди кьиле тухуналди къазанмишнавайди я.
Майрудина вичикай, кьетIен хатI, бажарагъ авай шаирдикай хьиз, гьеле алатай асирдин 80-йисара хабар гана. 1989-йисуз Махачкъалада Даггизда чапдай акъудай адан «Муьгьуьббатдин куьче» шииррин сифтегьан кIватIал, 1959-йисуз чапдай акъатай алай аямдин лезги поэзиядин мягькем дестекрикай сад тир шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Рекьер-хуьлер» шииррин сифтегьан кIватIал хьиз, лезги поэзиядал рикI алайбур патал кьит ктаб хьанва.
А кIватIалда гьатнавай шииррин жанрайри, кIалубри, тематикади, поэтикадин кьетIенвилери, фикиррин деринвили, образрин, тешпигьрин, цIийивили, цицIивили кIелзавайбурун фикир гьасятда чпелди желбна. Ада лезги поэзиядиз мад са кьетIен бажарагъдин сагьиб къвезвайдакай хабар ганай.
Гуьгъуьнин йисара кIелзавайбурал шаирдин «Гъетери табдач», «Ракъинин сухта» шииррин кIватIалар агакьна. Адан шиирар мукьвал-мукьвал «Лезги газетдиз», Самур» ва маса журналриз акъатзава. Адан хейлин шиирриз манийрин авазар кхьенва ва абур халкьди хушвилелди кьабулзава. Адан яратмишунра кьилин чка ватандашвилин ва муьгьуьббатдин лирикади кьазва.
РФ-дин писателрин Союздин член тир Майрудин Бабаханова вичихъ прозадин эсерар кхьинин рекьяйни кьетIен бажарагъ авайди субутна. Ам гьакI райондин тарих чирунал, лезги чIал хуьнин ва вилик тухунин, лезги хуьрекрин, набататрин, тарарин, гьайванрин ва къушарин тIварар чирунин, арадал хкунин ва абур гележегдин несилрал агакьарунин баркаллу кIвалахрални рикIивай машгъул я.
Эхь, мисалда лугьудайвал, эгер инсандиз бажарагъ ганватIа, ам вири патарихъай бажарагълуди жеда. И гафар Майрудин Бабахановичазни хас я.
М. Б. Бабаханов 1958-йисан 20-октябрдиз чи райондин Пиперхуьре лежбердин хзанда дидедиз хьана. Сифте хайи хуьре, гуьгъуьнлай Шихидхуьруьн школада кIелна, юкьван школа, хуьруьнвияр куьч хьунихъ галаз алакъалу яз, Самурда акьалтIарна. ДГУ-дин филологический факультет куьтягьна, Хив райондин АрхитIрин хуьруьн мектебда муаллим, анин директор, Сулейман-Стальский РУО-дин начальник яз кIвалахна. Алай вахтунда райондин культурадин ва информациядин управленидин начальник яз кIвалахзава.
ТIебиатдал къизилдин зар чкIанвай зулун и гуьзел йикъара вичин уьмуьрдин 55-гатфар къаршиламишзавай. Майрудин Бабахановичаз вич хайи югъ мубарак авунихъ галаз санал чаз адахъ чандин мягькем сагъвал, яргъал уьмуьр, хзанда бахт, берекат ва яратмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.
Агъадихъ чна шаирдин «Ракъинин сухта» ктабдай са шумуд шиир гузва.
«Куьредин хабарар» газетдин редакциядин коллектив
ЗИ МАНИ
Ваъ, зи мани къеледаллай пайдах туш,
Нел ятIани гъалибвилин лишан яз,
Низ ятIани гьазурнавай къармах туш,
Къаст ийиз кIанз, къара къанлу душман яз.
Я бурж туш ам нив ятIани вахкузвай,
Вуж ятIани машгьурзавай фарман туш;
Азраил туш, саламат чан къачузвай,
Рекьизвайдал чан хкизвай лукьман туш.
Шарвилидин сусан атIай киф я ам,
Хва кьейи къуз, адет тирвал, дидеди:
Перизада ханди къачур йиф я ам,
Эмин кьейи югъ я, чIулав эбеди.
Сад лугьуз агакь тавур чIални я,
Саяд шехьиз алакь тавур накъварни:
Буба кьена зи рикI атIай тIални я,
Адан сурал пурпузмачир накьварни.
Бармак я ам, чIехи хцин мехъериз
Зи дидедал хуьруьнвийри алукIай,
Гуьллени я, рех ядалди мекериз,
Афгъан пата дустунихъ зи галукьай.
Авай сад тир хцин багьа тIвар я ам,
Тикрарналди зеррени шит тежедай,
Яргъа авай хайи кIвалин вар я ам,
Фейи диде садра кьулухъ техкведай.
Тазият я Къарабахдин къурбанддин,
Кучукзавай гъуцарин хуьр - КцIара;
Самур я ам - шагьдамар зи ватандин,
Къизилгуьлдин тан хьиз тунвай цацара.
За жуван рикI ихтибарнай гьиссерал,
ЦIай акатна, хурудикай чад хьана:
Зи манидиз за куькIвенвай куькIверал,
Яру ийиз, туруниз хьиз, яд гана.
Лекь яз, за ам хвена жуван жигер гуз,
Вилер гана ада гъайи гьекьериз.
Ам къифлейриз тухуз жедач, эвер гуз –
Текдиз лув гун хас я халис лекьериз.
Сада адал илитIзава лавгъавал,
Масадав ам ицитIиз кIанз, хуш мез гва.
Квез амукьрай куь лукIвал, куь агъавал,
Адав зи рикI - лезгивилин терез гва.
Гъейрибуруз ам гъибетриз вегьенвай,
Нагагь жаваб тагайтIа, зун жасус я:
Сад-кьве цIар туш тIвар паталди кхьенвай,
Ам гафариз элкъвенвай зи намус я...
ЗУН ИНСАН Я
Зун инсан я - зун гьадалди хъсан я.
Зун инсан я - къариблу я гьадалди:
Къе зун, лекь хьиз, лув гуз ава кьакьанда,
Накь, аял яз, галчIур жезвай цуквалди.
Зун инсан я - захъ зи намус, ягь ава.
Зун инсан я - кIанни я заз, такIанни.
Яр паталди захъ ифинлу пIагь ава,
Душман патал - хци турни, балкIанни.
Зун инсан я мез ава захъ рахадай,
Хуш гафарни, герек тирла, векъизни.
Гъилер ава, чуьлдай цуьквер чухвадай,
КIвачер ава, тухудай шад рекьизни.
Зун инсан я – кIарар хьанва дамарар,
ДакIурзава абур дили ивиди,
Заз дуьньяда авач сирлу дапIарар,
Зун элкъведач, садра вилик фейиди.
Дагъдиз катай - зун дагъларал хъуьрезва,
Кьуд пата вуч хьайитIани лалзавай.
Зун инсанрин юкьваз элкъвез хуьквезва,
КIан жез-негьиз, ферикъат жез -къалзавай.
Зун инсан я - зун гьадалди хъсан я
Зун инсан я - маракьлу я гьадалди:
И дуьньяда вири затIар аскIан я.
Заз акуна, за къаразда кьадалди.
Йиф тармарна, экуь рагъни цаварал
Гьар экуьнахъ зун паталди куькIуьзва
Иниярни гуьнейравай валарал
Заз бегенмиш хьурай лугьуз куькIуьзва.
Зун инсан я - яшамишрай инсанвал.
Зун инсан я - дамахзава гьадалди.
За чан гузва и дуьньядал хъсанвал
Са кIус кьванни артухарун паталд
ХАЙИ ЧИЛ
(И. Камиловаз)
Ваъ, и чил заз лоторейдай къугъванач,
Амукьнач ам ирс яз, буба къейила,
Я дидеди гъаларикай хранач,
Я дустари гъанач, мехъер хьайила.
Са марф къвадай чIимел юкъуз зулухъай
И чилел зай сифте гьарай акъатна.
Къунши папан чукIулдин мурз галукьай,
Зун дидедин бедендихъай галатна.
И чилеллай къавахрикай туькIуьрай
КьепIина заз ширин ахвар атана.
Рагъ къуй кIантIа виринра сад куькIуьрай,
Ам сифте за и чилелай кьатIана.
Буба кьенай-аял тир зун са куьлуь,
Йис хьанвачир хурудихъай галудна,
Зун дидедихъ галаз санал и чили
Гъил-гьилеваз етимвиляй акъудна.
Къуй и чилик квачиз хьурай къизилар,
Амма дагълар ава ина такабур.
Дустар яхъ квез-и чилелла жегьилар,
Къизилдилай михьибурни багьабур.
Зун гьуьрметдиз лайихлу кас хьайитIа,
И чилел заз сифте гуьмбет хкажда.
Нагагь хьана намус маса гайитIа,
Масана ваъ, и чилел зун алажда.
Маса патар, фикирмир, заз багьа туш,
Зун дуьньядихъ, махунихъ хьиз, цIигел я.
Са чкани зун паталди чара туш,
Амма и. чил зи эхирни эвел я.
ДИДЕ
Хтанва зун хайи кIвализ,
Ацукьнава пичинив.
Дикъетдивди килигзава диде заз.
Сел физва зай гьекьедин:
Чизвач, гзаф чим гузвайди
Пич ятIа,
Я тахьайтIа вилер ятIа дидедин...
Кьил чуьхуьзва дидеди.
За, хиялри тухвана,
Иличзава адал яд:
- Бесрай, чан хва.
- Каф кума, бах, лацузма, -
Иличзава за мад яд –
Хкатзавач сакIани:
Бирдан рикIел хтана зи
Рехи тирди адан кьил...
Сандух авай дидедихъ.
Ада хуьзвай дапIарда
Къизилар ваъ,
Кафандин агъ.
Сандух ама гилани,
Ам ичIи я...
ЗУЛ
Циф хьана, цав чилел эвичIна,
Кьурана цуькверин фонтанар,
Дуьньядал гуя рагъ экъична –
Са ранг я пешерни шафранар.
Тумавар акатна тарарик,
Хилеркай кIвахьна физ стIалар.
Сефил я гьаятра, кьурарик
КIватI тавур мехъеррин столар.
ВацIарал пешерин къифлеяр
Эхират сеферда гьатзава,
Кьулухъ таз кьурагь тир кьиблеяр,
Кефердихъ, гьуьлуьхъди катзава.
Чиг къвазва юкъузни, йифизни,
Къал кутаз куьчери къушарик.
Чуьнуьх жез кIанзава чилизни
Чуьлдавай къарникъуз тажарик.
Къайи гар цацарив чухвазва
Гуьнедин кьилеллай къвакъвари.
Ракъинихъ гьайифар чIугвазва
ЖикIийрал ивидин накъвари.
Рекьерин къерехра къавахар
Къах хьанва кьецIила, мекьила.
Агъдик хьиз, чпин буй-бухахар
Цифедик чуьнуьхна, регъуьла...
Цуьквери куьрснава гарданар!
Вучиз квек зулухъай кин кума?
Яд-сел хьуй къуй цIинин фонтанар.
Накьвадик мадни куь фин кума.
***
Закай шаир жедачир,
Са чIимел тир зулун юкъуз
Гьарай галаз ханачиртIа.
Закай шаир жедачир,
Дагъдин къайи булахрай,
Мет ягъиз, яд хъваначиртIа.
Закай шаир жедачир,
Зи далудихъ цавун дестек –
Шалбуздин дагъ хьаначиртIа.
Закай шаир жедачир,
Сифте яз кIан хьайи рушаз
Сифте темен ганачиртIа.
Нагагь шаир хьаначиртIа,
Закай Къванцин Гада жедай...