Гьар са халкьдихъ ам машгьурзавай чIехи тIварар, зурба бажарагъар жедайди хьиз, гьар са чилихъни адан ад виниз хкажзавай кьакьан дагълар, гурлу вацIар, тарихдинни медениятдин надир имаратар жеда.
Кьиблепатан Дагъустандин къадим ва гуьзел пипIерикай сад тир чи райондин сергьятдани тарихдинни культурадин метлеб авай гзаф имаратар ава. Кьилди къачуртIа, алай вахтунда чи райондин сергьятда тарихдин, архитектурадин, искусстводин, археологиядин метлеб авай федеральный ва региональный хсусиятдик акатзавай 90 далай виниз дараматар, имаратар ва объектар ава. Абурун жергедай яз чеб федеральный хсусиятдик акатзавай агъадихъ галай объектрин тIварар кьаз кIанзава: Агъа СтIалдал алай СтIал Сулейманан литературно-мемориальный КIвал- музей, КIварчагъа авай мавзолей, куьгьне НуьцIуьгърин хуьруьн патав гвай женгинин башня, Кьулан СтIалдал алай мавзолей ва Вини СтIалдал алай мискIин. Алай вахтунда чи районда чи тарихдин ачух шагьидар тир 5 музейни кардик ква: СтIал Сулейманан мемориальный КIвал- музей, Вини СтIалрин ва Герейханован хуьруьн 1-нумрадин юкьван школайра авай край чирдайбурун музеяр ва Алкьвадар Гьасан-Эфендидин музей. Къе чи ихтилат абурукай эхиримжидакай фида.
Алай аямдин истемишунар фикирда кьуна, кIвенкIвечи технологийрикай менфят къачуналди, еридин материалрикай эцигнавай, вичиз Дагъустанда тешпигь авачир хьтин и имарат арадал атуникай, ам тадаракламишуникай ва и жигьетдай алай йисуз фикирдиз къачунвай кIвалахрикай суьгьбет авун чна и музейдин директор ва вич Алкьвадар Гьасан-эфендидин невейрикай тир Гьуьсейнов Гьуьсейн Имамудиновичавай тIалабна.
-Дагъустанда ва адалайни яргъара гзафбуруз машгьур алим-тарихчи, шаир, философ ва камалэгьли Гьасан-эфенди Алкадарскийдиз музей эцигунин месэла къарагъарайди, ам эцигун патал такьатар чара авурди ва ам вичин патай чи гележегдин несилриз багьа ядигар яз тунвайди чи халкьдин баркаллу хва, чи районэгьли Яралиев Имам Музамудинович я, Аллагьди яргъал уьмуьр гурай вичиз!-лагьана ада.
-Музей чна, чи ва къунши районрин агьалийрин, и лишанлу вакъиада иштирак ийиз яргъарай хтанвай багьа мугьманрин, чIехи арифдардин невейрин иштираквални аваз 2009-йисан 26-сентябрдиз шад гьалара ачухнай. Ам чи райондин тарихда мад са лишанлу вакъиадиз элкъвенай. Типовой къайдада эцигнавай музейдин дарамат яргъалай са мертебадинди хьиз аквазватIани адан кIаник квай музейдин шейэр хуьдай ва къайдадиз хкидай чкадин (адаз урусдалди «депозитарий» лугьуда) кьакьанвилел 3 метрни 70 сантиметр ала. Музейдин дарамат вич гегьенш дегьлиздикай (фойедикай) ва 5 залдикай ибарат я. Музейдин фонд ам ачухай йикъалай эгечIна цIийи-цIийи экспонатралди алава хъижезва. Алай вахтунда абур 2 агъзурдахъ агакьнава. Абуруз гьакI аниз атай маса миллетрин халкьарини еке интерес ийизва. Иниз гьакI Кьиблепатан Кореядайни кваз делегация атана. Чи школайра кIелзавай аялар иниз мукьвал-мукьвал мугьман хьун ва музейдин экспонатриз еке интерес авун шад жедай кар я. Эхь, ам эцигай Имам Музамудиновичан асул мурадни гьа и кар я: чи тарих чирун, адал дамах авун, ам хуьн ва гележегдин несилрал багьа ядигар яз агакьарун .
Икьван чIавалди музейдиз 9 агъзур касдихъ агакьна гьар яшарин инсанар мугьман хьанва.
Музей исятда «сельсовет Алкадарский» хуьруьн поселенидин къаюмвилик ква (чун ам республикадин къаюмвилик квайди авунин къайгъуйрикни ква). Музейдиз къуллугъзавайбурун штатдик, директордилай гъейри, илимдин къуллугъчи, музейдиз килигзавайди, секретарь-референт, къаравул ва са техработникни акатзава.
Чна чи музей цIийи-цIийи экспонатралди алава хъувун патал виликамаз туькIуьрнавай пландин бинедаллаз кIвалахзава. Кьилди къачуртIа, цIийи экспонатар жагъурунихъ, абурун дуьзвал ва къиметлувал чирунихъ, научно-фондовый, рекламно-издательский кIвалах тухунихъ галаз санал, Гьасан- эфенди хайи хуьруьз, ам суьргуьнда хьайи Томбовский областдин Спасск шегьердиз, гьакIни Махачкъаладиз, республикадин тарихдин музейдиз, РАН ДНЦ-дин тарихдин институтдиз, республикадин госархивдиз, «Лезги газетдин» архивдиз килигиз командировкайриз фин, музейдин фонд ачухун ва са жерге маса тешкиллувилин месэлаярни ква.
Кьилди къачуртIа, чи фикирдик мукьвал вахтара музейдин илимдин Советдин заседание тухун ва анал, чи машгьур алимрин иштираквал аваз, Гьасан Алкадаридин тарихдинни литературадин кIвалахдин цIийи делилар веревирд авун ква. Чи фикирдик гьакI Ярагъви Мегьамедан, Гьасан Алкадаридин, Али Гьасанован, Али-Искендар Алкадарскийдин, Готфрид Гьасанован, Генрих Гьасанован, Бейдуллагь Ханмегьамедован, Амри Шихсаидован, Ибрагьим Гьуьсейнован, Абдусалам Гьуьсейнован, Айдын Ханмегьамедован уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарнавай буклетар гьазурунин кIвалах давамарун, Ярагъви Мегьамеданни Гьасан Алкадаридин эсерар ва маса документар урус чIалаз таржума авун, маса архивра авай абуруз талукь документрин копияр къачун, гьакIни «Лезги газетдин» архивда авай лезги чIалаз таржума авунвай «Асари-Дагъустан» ктабдин материалдин копия къачун ва ам чап авун, адан сихилдикай тир машгьур ксарин, гьакIни и музей эцигунин спонсор И.М.Яралиеван къуллугъдин ва меценатвилин кIвалахдиз талукьарнавай стендар акъудун ва цIудралди маса месэлаяр ква.
Чна музейдин кIвалах «Сулейман-Стальский район» МО-дихъ, культурадинни информациядин управленидихъ, «сельсовет Алкадарский» хуьруьн поселенидихъ, республикадин илимдин институтрихъ, кьилдин алимрихъ ва писателрихъ, тюркистрихъ, иранистрихъ ва арабистрихъ галаз сих алакъа хуьналди давамарзава.
Чна фикирдиз къачунвай кIвалахар галай-галайвал кьиле тухун, ам метлеблуди ва чешнелуди авун патал чаз спонсоррин, гьакIни милли тарихдихъ, медениятдихъ ва эдебиятдихъ рикI кузвай гьар садан куьмек герек я,- лагьана вичин суьгьбетдин эхирдай Гьуьсейн Имамовича.
- Музей арадал гъуник, гьелбетда, чи машгьур алим, арабист ва востоковед Амри Рзаевич Шихсаидован, Гьасан-эфендидин невейрикай тир Нурият Алкадарскаядин еке пай ква. Чухсагъул чи музейдин к1валах вилик тухун патал 4-майдиз «Патриоты России» фракциядин депутатрин са дестедин патай 100 агъзур манат пул пишкеш яз гайи чи депутат Эдуард Хидироваз.
Чна и баркаллу кардик чпин хсуси архивар авай ва чпихъ Алкьвадар Гьасан-эфендидихъ ва адан тухумдихъ галаз алакъалу тир шейэр, документар авай чи халкьдин гележегдихъ рикI кузвай гьар са касди вичин пайни кутадайдахъ кIевелай инанмишвал ийизва.
Абидин Камилов.
Шикилда: музейдин директор Гь. И. Гьуьсейнов ц1ийи экспонатрин патав.
Х. Кьасумова ягъай шикил.
