Алай вахтунда республикадин вири агьалийри Дагъустандин халкьарин III-Съездди вилик эцигнавай месэлаяр гьялзава.
Къе дагъустанвийрин вилик акъвазнавай чIехи месэлайрикай сад терроризм, экстремизм, республикада къайдаяр мягьке-марун ва садвилелди абадвилихъ фин я.
Дагъустан Кеферпатан Къаф-къазда виридалайни чIехи республикайрикай сад я. Дагъус-танда авай гьалариз талукь властдин, динэгьлийрин ва къуватдихъ галаз алакъалу къуру-лушрин векилриз талукь яз ийизвай террориствилин тахсиркарвилери гьалар къайдадикай хкудзавайди, экономика ва яшайишдин хел дуьзгуьндаказ вилик финиз кьецI гузвайди къейднава.
Диндин политикадин экст-ремизм виридалайни гзаф къурхулувал арадал гъизвай крарикай сад хьана, исятдани язва, гьайиф хьи, мукьвал тир гележегдани гьакI хьун мумкин я. Алатай асирдин 90-йисара Чечен, Дагъустан республикайра ис-ламдин фундаментализмдин, сепаратизмдин фикирар кардик кутаз алахъай, къанунсузбур тир яракьлу тешкилатар арадал гъайи политический къуватар пайда хьана. Государстводи абуру гузвай басрухар алудун патал лап чIехи майданра аваз къуват ишлеми-шуниз мажбур хьана.
Идани гьихьтин нетижаяр арадал гъанатIа чун шагьидар я. Чи республикадин Кеферпатан ра-йонра арадал атай гьалар иллаки муракаббур тир. Гилани гьакI я.
Экстремизм арадал гъизвай важиблу шартIар гьибур я, жегьилар вучиз тамариз катзава?
Кесибвилинни девлетлувилин арада лап еке фаркь аваз хьуни обществода гьалар аквадайвал къизгъинарзава, яшайишдин жигьетдай адалатсузвилин гьисс хци ийизва. Дагъустанвийрик чIехи пай жагьилрихъ кIвалах авачиз хьуни секинсузвал кутазва. Яшайиш пайгардик квачиз хьуни наразивал арадал гъизва, имни аксивал авунин гуьгьуьлар кьадарсуз са пад ягъунин ва экстремиствилин фикирар гегьенш хьунин себебдиз элкъвезва. Идалайни гъейри, властдин къурулушра ришветбазвилиз кьил янава, агьалийриз къанун къайда чир хьунин дережа агъада ава, жегьилриз талукь тайин политика авач, профилактикадин, тербиядин, пропагандадин кIвалах гьакI тIвар паталди къарарар кьабулуналди эвеззава.
Идани диндин жуьреба-жуьре къайдайрикай менфят къачуналди, яшайишдилай нарази ксар чпин жергейриз желбдай мумкинвал гузва. Гьавиляй адан вилик пад кьуник ва адаз аксивал авуник, сифтени-сифте яшайишдинни экономикадин жигьетдай, общес-твенно-политический гьалар пайгардик кутун, гьакIни яшайиш-дин виридалайни тIал алай месэлаяр гьялун акатун герек я.
Гуьлле гунарни хъиткьинарунар, инсанар чандиз къаст ийиз кьиникьарни – террор, дараматар цIаяр ягъиз кунар, ва масабур – ибур законсуз яракьлу тешкилатар патал адетдин кардиз элкъвенва. Экстремистрин мурад обществода кичIевилин тум цуникай, къенин югъ ва гележег аннамишунин барадай чпин фикиррихъ галаз рази тушир вирибур руьгьдай вегьиникай ибарат я.
- Къе чна дагъустанвийриз хас тир викIегьвилелди ва камаллу-вилелди республикада авай гьа-лариз гьакъикъи къимет гана экстремизм ва терроризм гегьенш хьунин себебар ва шартIар чирна, арадал атанвай гьаларай экъечIдай рехъ жагъурун герек я, - лугьузва Съезддин къарарда.
Яшайишдинни экономикадин шартIарин метлеблувал гьикьван чIехиди ятIани, эвелни-эвел жемятдихъ галаз сих алакъаяр хуьнин, кьиле тухузвай гьерекатар ачухбур хьунин, агьалийрин лап важиблу игьтияжар гьисаба кьунин барадай государстводин властдин, чкадин самоуправленидин ор-ганрин кIвалахдин менфятлувал агъузди хьун экстремизм арадал гъизвай лап важиблу шартIарикай сад я.
Арадал атанвай гьалари къе чавай гьар садавай мукъаятвал артухарун, терроризмдиз акси яз тухузвай кIвалах менфятлуди ва са мураддихъ рекье тунвайди истемишзава.
Алай вахтунда жегьилар чIуру рекьиз желб авунин алахъунрин гьакъиндай хабарар герек органрал агакьзава. И кардикай лагьайла бязибурун диде-бубайриз хъелни къвезва. Им дуьз туш. ЧIуру рекьиз фенвайбурувай анай экъечIиз хъжезвач. И чIуру идеологиядин таъсирдик акатзавайбуруз гузвай тапшуругъар кьилиз акъуд тийиз хьайитIа, ахьтинбур абурун хзанарни галаз тергзава. Гьавиляй и рекьел элячIиз кIанзавай гьар са касди са чпикай ваъ, хзандал къведай бедбахтвиликайни фи-кирна кIанда.
Садазни сир туш, чи уьлкведа дин государстводивай чара авунва. ЯтIани чи уьлкведа капI-тIеат ийидай, дуьз исламдин рехъ кьиле тухудай ихтияр ганва. Экстре-мизмдин вилик пад кьунин рекьяй месэлаяр гьар са хуьруьн администрациядихъ, участковый инспектордихъ ва маса къуллугъ-чийрихъ галаз гьялун лазим я.
Къайдаяр хуьдай органри, общественностдин векилри ахьтин гьерекатриз акси яз кьетIен мукъаятвал хуьн герек я. Экстремиствилин рехъ эхир авачирди гьар сада аннамишна кIанда.
Алай вахтунда чи вилик цIийи, дагъустанвийрин руьгьдин уьмуьрдай диндинни политикадин экстремизмдин дувулар акъудунин, экстремистрин гьерекатрал къу-ватдалди ваъ, гафунин таъсир-далди, абурув чпи кьунвай чIуру рекьихъ эхир авачирди аннамишиз туналди эхир эцигунин месэла акъвазнава.
Къенин юкъуз им виридалайни кар алай, гьа са вахтунда вири-далайни четин, регьятдиз ва фад гьялиз тежедай месэла я. Амма маса рехъ авач, и месэла мукьуфдивди, сабурлудаказ гьялун чарасуз я.
РикIел хуьн герек я: татугай гьалара рехъ хкягъай а ксар, гьикI лагьайтIани, чи аялар мукьва-кьилияр, хуьруьнвияр я.
Анжах государстводин властдин органрин, муниципальный тешк-илатрин алахъунар сад авуна, чавай и чIуру идеяйрин таъсирдик акат-навайбур дуьз рекьел хкиз, гьалар гуьнгуьна хутаз алакьда.
Мадни дуьз лагьайтIа, винидихъ къалурнавай важиблу месэлаяр гьялуник санлай вири чи обществоди вичин лайихлу пай кутуна кIанда.
