Малум тирвал, алай йисан 15-декабрдиз Махачкъала шегьерда Дагъустандин халкьарин 3-Съездди вичин кIвалах башламишда. Анин карда иштирак авун патал республикадин гьар са хуьруь вичин векилар хкягъзава. И Съезд кьиле тухун вахтунин истемишун я. РикIел хкин, Дагъустандин халкьарин сад лагьай Съезддал (1920-йис) дагъларин уьлкведин автономия малумарнай. 1992-йисуз кьиле тухвай кьвед лагьай Съезддал кьабулай къарарар себеб яз Дагъустанда садвал, халкьарин эбеди дуствал хуьз алакьна. Гила и Съезддал экстремиствилин, террориствилин месэлаяр гьялунилай гъейри, акьалтзавай несил тербияламишунин месэлайризни кьетIен фикир гуда.
Алай вахтунда, са касдизни сир туш, чи акьалтзавай несилди чи бубайрин баркаллу крарал, адетрал са акьван амални хъийизмач, гьарма сад вич вичин хан хьана къекъвезва, гьатта диде-бубайризни са бязибуру яб гузмач.
СССР чкIурдалди аялриз школади гзаф таъсир ийизвай. Школада пионеррин, комсомолрин организацияр кардик квай. ЧIуру кIвалах авур аялдиз анрал туьмбуьгь ийидай, хъсан кIвалахар ийизвай, кIелзавайбур генани руьгьламишдай. Чнани школада кIелайди я. Чаз пIапIрус чIугун вуч лагьай гаф ятIани чир хьайиди тушир. Муаллим акурла, юкь агъузна, кьилелай хтIунна фидай. Кимел итимар ацукьнавай чкадилай элячIна физ жедачир. Эгер чIехида са кар буюрмишайтIа ам тамамар тавун зурба айиб яз гьисабдай.
Алай вахтунда, дугъриданни, аялар маса саягъда чIехи жезва. Им сифте нубатда ва чи гьар садан тахсир яз аквазва заз, гьикI лагьайтIа, виликдай вири аялриз школадин формаяр авай. Гила аялдинни муаллимдин арада са жуьрединни тафават авач, вуж-вуж ят1а чир жедайвал амач.
А вахтара муаллимди аялриз чирвилер гунилай гъейри, абур ватанпересар, инсанпересар яз чIехи авун патални зегьмет чIугвазвай. Абурун гуьгьуьл къачузвай. Абуруз бубайрин адетрикай, абуру Ватан хуьн патал чанар гайидакай, акI хвейи ам чнани лазим атайтIа хуьн буржарикай тирдакай лугьудай. Къе ахьтин гьиссер садахъни амукьзавач, кьилинди пул я.
Заз къецепатан уьлквейрин аялри, жегьилри «Россия» кхьенвай парталар алукIна къекъвезва лагьана ванни хьанач. Чибур, лагьайтIа, «Америка», «Италия» ва масабур кхьенвай парталар алаз къекъвезва, къецепатан уьлквейрин машинар гвай «крутояр» - америкадин пайдахар алаз. Европадай терг авур фашистрин хашар чи шегьерра пайда хъижезва.
Лугьудай гафар, крар гзаф ава, амма заз лугьуз кIанзавайди ам я хьи, Дагъустандин халкьарин пуд лагьай Съезд жезва лагьайла, гзафбуру лугьузва хьи, са кIвалахни кьилиз акъатдайди туш, абур чарарал аламукьдай, кьилиз акъат тийидай къарарар я. АкI фикир авун лазим туш. Чна гьар са касди, амай кIвалах тахьайтIани, гафунин куьмек хьайитIани гана кIанда. За и Съезддик еке умудар кутазва. Адан вири къарарар кьилиз акъатдайбур хьурай я Аллагь!
