Халкьдин милли газет

1920-1928-йисара «Лезги газетдин» бине кутур «Советрин Дагъустан», «Дагъустандин кесибар», «Самур фукъараси» газетар туьрк чIалалди акъатнай. Гьелбетда, туьрк чIални вири халкьдиз чизвачир, акъатай вири нумраярни инсанрин гъиле гьатзавачир. ЯтIани, гьа газетар акъудун чи халкь патал рикIелай тефидай вакъиайриз элкъвенай. Ибур а вахтара къазанмишай еке агалкьунар, муьтIуьгъарай чIехи кукIушар тир.
1928-йисан 21-июлдиз Гьажибег Гьажибегова еке чалишмишвилер авун себеб яз, лезгийрин тарихда лезги чIалалди сад лагьай газет акъудиз алакьна. Адан сад лагьай нумра Буйнакск шегьердин типографияда литографдалди, кьвед лагьай нумрадилай башламишна Махачкъалада  типографияда акъуднай. Партиядин обкомдин орган тир «ЦIийи дуьнья» тIвар алай гьа газетдин сифте нумрадин тираж 1500 экземпляр тир. 1930-йисуз газет гьафтеда кьве сеферда, 1931-йисуз гьафтеда пуд сеферда акъудзавай. «ЦIийи дуьнья» газетдихъ чкайрилай ара датIана кхьизвай 60 корреспондент авай, тиражни 4000 экземплярдив агакьнавай. Гьайиф хьи, 1931-йисан юкьвара ам райондин газетдиз элкъуьрна Ахцегьиз рахкурнай. Гьа икI, лезги халкь республикадин газетдикай магьрум хьана.
Гьа йисара (1931-1943-йисар) лезги чилел колхозар тешкилзавай, Ватандин ЧIехи дяведин ялавар атана Дагъустандив агакьзавай. Къизгъин и 13 йисуз лезги  халкьдин республикадин газет акъуд хъувуначир. И кардин сир, абур вучиз агалнатIа чир тавунвай чIулав леке яз къени амукьнава. Анжах Ватандин ЧIехи дяве кьиле физвай 1943-йисуз арадал хкай «Социализмдин пайдах» газет вацра 10 сеферда кьве чин аваз гъвечIидаказ акъудунив эхгечI хъувунай. Адан редакторвилени Зияудин Эфендиев тайинарнай.
1951-йисуз республикадин вири милли газетар урус чIалалди акъудзавай «Дагъустандин правда» газетдин дубляжриз элкъуьрнай. КПСС-дин обкомди рехъ гайи и векъи гъалатI анжах 1957-йисуз туькIуьр хъувунай ва лезги чIалалди акъудзавай газетдиз «Коммунист» тIвар ганай.
Лагьана кIанда хьи, тарихда гьатзавай 90 йисан девирда газетдихъ туькьуьлвилерилай шадвилерни агалкьунар гзаф хьана. Им виридалайни важиблу кар я. Газетди, ам акъудзавай редакциядин коллективди хайи халкьдихъ галаз санал шадвилерни пашманвилер вири и йисара пайна. Сифте йисара «ЦIийи дуьнья» тIвар алаз акъатай газет халкьдиз дидед чIалалди кхьиз – кIелиз чирдай мектебдиз элкъвенайтIа, ахпа ада хайи халкьди виликди къачузвай камар гуьзгуьдай хьиз аквадайвал, важиблу вири вакъиаяр раиж авуна, и кIвалах алай вахтундани давамарзава.
1973-йисуз «Коммунист» газет патал лишанлу вакъиа хьана. И йисан 23-июндиз акъатай газетдин кьилин макъалада ихьтин гафар авай: «Къе КПСС-дин обкомдин, ДАССР-дин Верховный Советдин ва Министррин Советдин орган тир республикадин «Коммунист» газетдин тарихда ва уьмуьрда еке, шад вакъиа къейд ийизва – адан пайдахдал шадвилин гьалара гьукуматдин чIехи награда – «Знак Почета» орден алкIурда. Им неинки газетдин редакциядин коллектив, адан гзаф кьадар рабочий ва хуьрерин корреспондентар, агъзурралди кIелзавайбур патални рикIелай тефидай вакъиа я...»
Республикада милли чIалал акъатзавай газетдин редакторвиле жуьреба-жуьре йисара, чна винидихъ тIварар кьур Гьажибег Гьажибеговалай ва Зияудин Эфендиевалай гъейри, Гьажи Аликиберова, Исмаил Вагьабова, Къази Къазиева, Имамудин Апаева, Агьмед Агьмедова, Зейдуллагь Мехтиева, Касбуба Азизханова, Ибадуллагь Тагьирова кIвалахна.
1994-йисалай редакциядин коллективдиз кьилин редактор Агъариза Саидова регьбервал гузва.
Газетдин редакцияда жуьреба-жуьре йисара тIвар-ван авай шаирар, писателар, журналистар, алимар тир Алибег Фатахова, Абуталиб Абилова, Надир Агьмедова, Шагь-Эмир Мурадова, Алирза Саидова, Якьуб Яралиева, Буба Гьажикъулиева, Байрам Салимова, Азиз Алема, Мегьамед Шайдаева, Абдулафис Исмаилова, Арбен Къардаша, Абдуселим Исмаилова, Шихзада Юсуфова, Сейфудин Муталибова ва гзаф масабуру кIвалахна. Са гафуналди, газетдин редакцияди халкьдиз жуьреба-жуьре рекьерай чпелай чешне къачудай хьтин неинки журналистар, гьакI пешекарарни гана.
Алай вахтундани милли газетдин редакцияда чпихъ кьетIен хатI авай журналистри, писателри, шаирри кIвалахзава, газетдихъ республикадин шегьеррани районра цIудралди штатдик квачир корреспондентар ава.
1973-йисалай инихъ багъри газетдихъ галаз сих алакъа хуьнал, адан чинра жуван макъалайриз, очеркриз, литературадин эсерриз чка гунал и цIарарин автордини дамахзава.
90 йисан яшдив агакьнавай «Лезги газетди» къе халкьдин, обществодин, республикадин уьмуьрда мягькем гаф ачухдиз лугьузва. Гьавиляй республикадин милли вири газетрив гекъигайла, «Лезги газетдин» коллективни, адан зегьметдин бегьерни – газетни хъсан чкадал ала.
Эхь, жуван дидед чIалалди акъудзавай республикадин газет хьун – им еке бахт я.
«Лезги газетдихъ» гележегда халкьдин руьгьдин игьтияжар таъминарунин регьят тушир, гьа са вахтунда баркаллу карда мадни чIехи агалкьунар хьун чи мурад я.