Малум тирвал, 1994-йисуз кьиле фейи ЮНЕСКО-дин конгрессдин къарардалди муаллимрин Югъ Виридуьньядин йикъаз элкъуьрна. И югъни вири уьлквейра 5-октябрдиз къейд авун кьетIна. И кар Россиядин Президентдин махсус Указдалди тестикьарна.
Муаллимдин акьалтIай четин, гьа са вахтунда гзаф важиблу пешедин зегьметдиз вири инсаниятда гьамиша вини дережадин къимет гуз ва гьуьрмет ийиз хьайиди я, и кар дуьньядин винел инсан яшамиш жезмай кьван гагьди давамни жедайдал шак алач. И жигьетдай чи уьлкведа кардик акатнавай «Образование» милли проект ачух шагьид я.
И йикъара чпин пешекарвилин суварин вилик чи махсус корреспондент райондин образованидин управленидин начальник, тарихдин илимрин кандидат Асланов Жабраил Агъамирзоевичахъ галаз гуьруьшмиш хьана.
Абурун арада кьиле фейи суьгьбет чна агъадихъ гузва:
- Жабраил Агъамирзоевич, районда цIийи кIелунин йис гьикI башламиш хьана? Аялар патал гьихьтин шартIар яратмишиз алакьна, кIелдай ктабралди бес кьадар таъмин яни?
- Вири уьлкведа хьиз, чи райондани ЦIийи кIелунин йис башламишнава ва 1-сентябрдиз Чирвилерин югъ вири школайра шадвилелди къейдна. Образованидин идарайрин коллективрин вилик акъвазнавай кьилин везифаяр лагьайтIа, гьамиша гьа садбур я: акьалтзавай несилдиз дерин чирвилер, ахлакьдин, марифатдин, ватанпересвилин тербия гун, аялар чи обществодиз менфятлу агьалияр яз чIехи авун.
Вилик акъвазнавай и везифаяр кьилиз акъудунал алай йисуз чи районда образованидин 57 идара машгъул жеда: 26 юкьван образованидин, 8 основной, 7 сифтегьан образованидин школаяр, аялрин 11 ясли-бахча, 3 спортивный школа, аялрин яратмишунрин са кIвал, садни йифен юкьван школа. Алай йисуз 41 общеобразовательный школада 7826 аялди кIелунин йис башламишнава. И кьадар виликан йисав гекъигайтIа, 316 аялдин тIимил я.
11-ясли-бахчада 680 аялдиз тербия гузва.
Школайра кIелзавай аялар ктабралди таъминаруникай рахайтIа, лугьун лазим я хьи, и кIвалахдани пулунин такьатрихъ галаз алакъалу яз четинвилерни гьалтзава. Министерстводай ахъайзавай ктабрин кьадар тIимил я, вири аялриз бес жезвач. Гьаниз килигна аялар ктабралди таъминарунин кьадарди 65-70 процент тешкилзава.
- Школайривай к1валахдай талукь ихтиярар къачуз хьанвани?
- Школайрин аттестациядикай ва аккредитациядикай лагьайтIа, райондин образованидин управлениди и кIвалах вахтунда тухузва. Амма инани са бязи четинвилер гьалтзава. Пулунин такьатрилай аслу яз, са бязи школайривай Роспотребнадзордин ва Роспожнадзордин истемишунар кIандайвал кьилиз акъудиз жезвач. Гьаниз килигна, гьа идарайри гузвай заключенияр къачун патал, школайриз четин жезва. ЯтIани и идарайрин руководителар чи гъавурда акьазва ва и кIвалахда чпивай жедай куьмекарни гузва.
- Санлай къачурла, райондин школайрин дараматар гьихьтин гьалда ава ва и жигьетдай гьихьтин серенжемар кьабулзава? Квез куьмекар гузвай кьилдин ксар, спонсорар авани?
- Райондин школайрин дараматрикай рахайтIа, лугьун лазим я хьи, чIехи пай (70-80%) школаяр 1930-1940-йисара эцигнавай ва чеб куьгьне хьанвай дараматра ава. Эминхуьруьн, Кьасумхуьруьн 2-нумрадин, АгъастIалкъазмайрин, Герейханован хуьруьн 2-нумрадин, Испикрин, Уллу-Гъетягърин ва маса 20-25 школадин дараматар ишлемишиз хъижедай гьалда амач. И хуьрера цIийи дараматар эцигунин гьакъиндай лугьуз гзаф вахтар ятIани, гьелелиг и важиблу месэла гьялиз жезвач, пулунин такьатар авач.
Ичинрин школа кьилдин касдин кIвалин дараматда аваз им пуд лагьай йис я. И школадин дарамат паталди вири инстанцийриз герек чарар ракъурнава, депутатдин тIалабунни ава. Къведай йисуз Ичинрин школадин дарамат эцигун давам хъувуник чна умуд кутазва.
Эминхуьруьн школадин дараматдин проектно-сметный документацияр гьазурна акьалтIарнава. Алай вахтунда ахъайнавай 5 млн. манат пулунин кьадар ишлемишун паталди конкурс-торги малумарнава.
Куьмек гудай кьилдин ксарикай рахайтIа, 1-сентябрдиз Чирвилерин йикъан сувариз Махачкъаладай чи райондиз Дагъустан Республикадин зегьметдин ва социальный жигьетдай вилик тухудай министр Исмаил Эфендиев ва Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Мегьамедов атанвай.
Гьамидулагь Мегьамедова и йисуз вичин патай школайриз пишкеш яз 100 агъзур манатдин ктабар гана. Исмаил Эфендиева вичи кIелай Кьасумхуьруьн 1-нумрадин школадиз 5-октябрдиз, муаллимрин Юкъуз, 10 компьютер ва лап хъсан муаллимриз 30 агъзур манатдин премияр гуда лагьана хиве кьуна. Заз и кьегьал рухвайриз и кIвалахдай еке чухсагъул лугьуз кIанзава! Чи баркаллу рухвайри – карчийрини абурулай чешне къачудайдак умуд кутаз кIанзава.
- Эхиримжи вахтара чи патарани экстремиствилинни террориствилин элементри кьил хкажиз алахънава. И шартIари мектебра кIелзавай аялрин диде-бубайрин рикIерик гъалаба кутазва. И жигьетдай вуч серенжемар кьабулзава?
- Эхь, школайрал алай вахтунда виликдай фикирдани авачир хьтин везифаяр ацалтзава. Ни лугьудай, къенин юкъуз, 21-асирдиз, вири патарихъай инсандин дуланажагъ артух жедай вахтунда, чун чи хайи хуьрера аялар экстремистрин ва террористрин хаталувиликай хуьнин гуьгъуьна жеда лагьана. И карди аялрин кIелуниз ва тербиядиз еке кьецI гузва. Аялар ва абурун диде-бубаяр къурхулу жезва. Санлай къачуртIа, образованидиз еке зиян гузва.
И кIвалахдихъ галаз алакъалу яз, школайрин родительский комитетрин, общественный тешкилатрин теклифралди гьар са школада, къарар кьабулна, диде-бубайрин харжидалди школаяр юкъузни хуьдай инсанар кьун фикирда ава ва са бязи школайра и кIвалах тешкилни авунва.
- Школаяр хъуьтIуьн шартIара кIвалах авуниз гьикI гьазур жезва?
- Школайрин дараматар куьгьне хьуниз килигна, абур хъуьтIуьн шартIара кIвалах авуниз гьазурун гьар йисуз четиндиз акъваззава. ЯтIани, вири четинвилериз дурум гана, вири учрежденийрин коллективра вахтунда гьазурвал аквазва. Алай вахтунда тIебии газ авачир школайриз лазим тир кьадар къванцин цIивин ва кIарасар гъана гьазурнава. Аламай вахтунда цIаяр хъийизвай пичер, котельнияр (къазанханаяр) профилактика ва ремонт авуна куьтягьда. Алатай йисара хьиз, цIинин йисузни чи учрежденияр чимивал авачиз амукьдач. Чна и кардал вири къуватар желбда.
Четинвилерикай лагьайтIа, школайра авай чимивал гудай системаяр ва котелар дегишарна кIанзава, амма инизни пулдин такьатар без жезвач. Райондин администрацияди и кардиз кьетIен фикир гана ва алукьнавай 2011-цIийи кIелунин йисуз авай кимивилер арадай акъудун пландик кутунва.
- Мумкинвиликай менфят къачуналди, Квез пешекарвилин суварин вилик вуч лугьуз кIанзава?
- Хъсан кIвалахзавай муаллимар чахъ гзаф ава. Муаллим чешнелуди хьун адан буржи я. А кIвалах кьилиз акъатун гьар са муаллимдин бахтни я, дамахни. Алай вахтунда чи школайра 1500 дав агакьна муаллимри кIвалахзава. Абурукай лап хъсан муаллимрин тIварар кьаз хьайитIа газетдин чин бес тахьун мумкин я. ГьакI хьайила, за Дагъустан Республикадин ва Российский Федерациядин идарайри къалурнавайвал чешнелу муаллимрин кьадар лугьуда. Гьа икI, чи райондин муаллимрин арада са «Халкьдин муаллим», 29 «Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим», 126 «РФ-дин умуми образованидин лайихлу работник» ва «ДР-дин просвещенидин отличник» лагьай тIварарин сагьибар ава.
За чи пешекарвилин сувар школайра кIвалахзавай ва алай вахтунда лайихлу пенсияда аваз ял язавай вири муаллимриз рикIин сидкьидай мубаракзава!
Къуй куь кIвалах гьамиша бегьерлуди ва гележег хушбахтлуди хьурай! Квехъ мягькем сагъламвал, хзанрани ислягьвал, шадвал, бахт, берекат хьурай, играмибур!
- Алукьзавай пешекарвилин суварин югъ тебрик авуналди, чазни Квехъ ва Куьне регьбервал гузвай чIехи коллективдихъ куь хивевай четин ва жавабдар кIвалахда агалкьунар хьана кIанзава, гьуьрметлу Жабраил Агъамирзоевич!
