ШАРВИЛИ. Лезгийрин игитвилин эпосдин суварин вилик

Эпос эбеди яз рикIел аламукьдайвал авунин, Шарвилидиз талукь гьакъикъат халкьдин гегьенш къатарив агакьарунин. жегьилрин фикир халис ватанперес яз хьайи адан кьегьалвилерал желб авунин мурадралди бейнидиз таъсирдай хейлин крар бажармишна. Жемятдин такьатрихъ чапнавай, лезги ва урус чIаларал эпосдин текст авай ругуд агъзур ктаб библиотекайрив, клубрив, мектебрив агакьарна, са шумуд виш ктаб жуьреба-жуьре чкайрай тир жуьреба-жуьре чIаларал рахазвай машгьур ксариз багъишна. Шарвилидикай лап хъсан мани туькIуьрун, спортсменрин акъажунар тухун, игитдин кьегьалвилер машгьурзавай ашукьрин эсерар яратмишун патал конкурсар, игитдикай несилрилай несилрал агакьарнавай риваятарни кьисаяр кIватI хъувун давам хьана. Эхиримжи йисуз Кьиблепатан Дагъустандин хуьрера экуь дуьньядал атай эркек къадалай гзаф аялрал диде-бубади къагьриман Шарвилидин тIвар эцигна.
Гъиле авай йисан 30-июндиз Кьибле-патан Дагъустандин общественность нубатдин сеферда «Шарвили» эпосдин сувар къейд авун патал Ахцегьа кIватI жеда. Ахцегьрин жемятди къунши районрайни шегьеррай атанвай гзаф кьадар мугьманар хушвилелди кьабулда; художественный коллективрин иштиракчийри, манидаррини кьуьлердайбуру, гьакIни спортсменри виш йисара Шарвилидин ва адан кьегьал кьушундин баркаллу адетралди тербияламиш хьанвай Дагъустандин халкьарин садвал ва тупламишвал мад сеферда успатда.
Шарвили халкьдин арада чна гуьзлемишзавайдалай гзаф машгьур тирди са йисан къене лап ачухдаказ ашкара хьа¬на. Гьеле 1989-йисуз хуьруьн муаллим, чIаларни туькIуьрзавай Исмихан Къадимова неинки «Шарвили» тIвар ганвай поэма теснифна, ам гьакI Махачкъалада чапдайни акъудна. Ина ада Ватандин азадвал патал женгера Шарвилиди къалурай тешпигь авачир хьтин кьегьалвилериз вичин къиметни ганва.
Гьа и йисара гьевескар композитор Къагьриман  Ибрагьимова  Фейзудин Нагъиеван чIалариз сифте яз музыка теснифна ва «Шарвили» маниди гзаф ватандашрин руьгьдик гьевес кутуна. Бажарагълу шаир Абдулфетягь Фатагьова куьре патанни Самур дередин хуьрерай кIватI хъувур, Шарвилидиз талукьарнавай риваятар, кьисаяр ва махар сад садав агудна, 1991-йисуз Дагкнигоиздатда 210 чин авай кIватIал акъудна. «Шарвили» эпосдин «портфелда» И.Къазиева Дагъустандин Ахцегь ва Докъузпара районрин хуьрерайни Азербайжандин лезги хуьрерай мадни фад кIватI хъувунвай риваятар, кьисаяр ва махар ава. «Лезги газетдин» къенин нумрада «Шарвили» эпосдин гьакъикъи дувулрикай журналист Нариман Гьажиева ийизвай вичин веревирдер чапнава.
Дербентдани Махачкъалада Ватан кIан хьунин, Ватандиз вафалу хьунин лишандик кваз кьиле тухудай и сувариз гьазурвилер аквазва. Хейлин мектебра, училищейра, техникумра цIийи кIелунрин йис: «Дагъустанви жегьил гададин ватанпересвал» кьил ганвай тарсунилай башламишда.
«Лезги литература» курсунай нубатдин сеферда учебникар, хрестоматияр ва маса учебно-методический материалар гьазурдайла, «Шарвили» эпосдай къачунвай чIукарни ишлемишда. «Дагъустандин литература» курсуна, Дагъустандин маса халкьарин эпический эсерриз хьиз, «Шарвили» эпосдизни кутугай чка чара ийидайдак умуд кутаз кIанзава. «Дагъустандин къагъриманвилин мани» тIвар ганвай, шикилралдини безетмишнавай кIватIал акъудунал зегьмет чIугвазвай пешекаррин намусдин кар, абурун ватанпересвал мад сеферда успатзавай кар жеда. «Калевале» эпосдин ватан тир Финляндияда чи хайи халкьдихъ рикI кузвай спонсоррикай сада лезги ва урус чIаларал «Шарвилидин» тамам текст авай, шикилралдини безетмишнавай ктаб акъуддайвал я. Дагъустандин жегьилриз халкьдин эпический эсеррин адетрин руьгьдаллаз ватанпересвилин тербия гунин лап важиблу месэлаяр веревирддай илимдин конференция тухудай вахтни яргъал алач. И серенжемдиз лап рикIивай ва жавабдарвилелди гьазурвилер акваз¬ва. Эпический манийралди, риваятралди халкьди дуьньядин руьгьдин культурадин хазинадик аквадай хьтин пай кутазвайди я  эхир. Абуру акьалтзавай гьар са несилдив тарихдикай делилар агакьарзавайди я, абуру адалатлувиликай, дуствиликай, игитвиликай ва дирибашвиликай халкьди ийизвай хиялар ачухарзавайди я.
Гьайиф хьи, и мукьвара тарихдиз фенвай 90-йисарин сифте кьилера неинки халкьдин эпос, гьакI ватанпересвилин тербия гунин кIвалахни рикIелай ракъурдай кьван чкадал атана. Кьве полюсдин дуьнья са полюсдиндаз элкъуьникай, СССР ва Варшавадин Договордин организация чукIуникай дявеяр туьхуьзва, вири дуьньяда ислягьвал гьатзава лугьудай хьтин нетижаяр хкудзавай. ватанпересвилин фикирривай яргъа тир ихьтин рахунри-луькIуьнри хейлин зиянар ганатIани, чи халкь гена вахтунда уях хьана, ада вич алдатмишиз тунач.
Еке дегишвилер кьиле физвай йисара и аслувални артух жезва. И кар лезгийрин тарихдин кьисметдин мисалдай керчекдаказ аквазва. Абур патал Шарвили хьтин кьегьалар гьеле гзаф гъуцариз ибадат ийиз хьайи чIаварилай рехъ къалурзавай гьетер я; гъетерин ишигъ галачиз лезгияр тарихдин мичIи ккIара акIана амукьдай. Гьавиляй халкьди Шарвилидин экуь къаматни несилрилай несилрал агакьарзава: азадвилинни аслу туширвилин ажайиб, гьайбатлу къуватдин лишан я лугьуз, адал гьахълудаказ гьайранвални ийизва, дамахни. Куьрелди «Шарвили» халкьдиз гьамиша герек я!