КIвалерин, яшамиш жезвай агьалийрин кьадардал гьалтайла Эминхуьр районда чIехи хуьрерикай сад я. ЧIехи хуьруьхъ чIехи къайгъуярни хьун лазим я. Абурукай, гьакIни агьалийрин яшайишдикай суьгьбет авун патал и йикъара чун «село Эминхюр» муниципальный тешкилатдин кьил, хуьруьн Собранидин председатель Р.С.Рамазановахъ галаз гуьруьшмиш хьана.
-Рамазан Сакаржаевич, сифтедай чаз вуна лезги поэзиядин классик Етим Эминан тIвар алай хуьруькай газет кIелзавайбуруз куьруь делилар гъанайтIа кIанзавай.
-Чи хуьр 1966-йисуз чилер зурзунин нетижада дагъ патан Хутаргърин, Ялцугърин, ХипитIрин, ЦицIерин ва Бигеррин хуьрер куьч хьуналди арадал атана. 1977-йисуз иниз Кьианрин хуьруьн жемятни куьч хьана. Гьавиляй чи хуьруьз гьахълудаказ «ругуд стхадин хуьр» лугьузва. «Ялцугъарви», «хутаргъви»- и гафар гьич са касдин сивяйни ван къведач, чун са жемят яз, гьуьрмет- хатур арада аваз яшамиш жезва. Гьуьрмет авай чкада берекатни жеда, лугьузва мисалда. Гъил- гъиле кьуна са фикирар аваз кIвалахзавайвиляй хуьре гзаф кIвалахар ийиз алакьнава. Гьич тахьайтIа хуьруьн чIехи пай куьчейра асфальт цуни, къван туни и кардин патахъай ачухдиз шагьидвал ийизва.
Хуьруькай рахайтIа, алай вахтунда ана 1708 майишат, 730-далай виниз кIвалер ава, агьалийрин кьадар 3300-далай алатнава. Пландин бинедаллаз эцигнавай кIвалерал, гьяркьуь куьчейрал, общественный дараматрал- са гафуналди, аваданламишунал гьалтайла чи хуьр районда хъсанбурукай ва гуьрчегбурукай сад я лагьайтIа, зун са кIусни ягъалмиш жедач.
-РФ-дин 13I-Закондин бинедаллаз чкадин муниципальный тешкилатриз еке ихтиярар ганва. Мисал яз, агьалийривай чилин, эменнидин ва маса налогар кIватIиз, пулунин такьатар хуьр аваданламишунин, агьалийрин социальный месэлаяр гьялунин рекьериз серф ийиз жезва. И рекьерай алатай йисуз квехъ гьихьтин нетижаяр хьана?
- Хуьруьн муниципальный тешкилатдин бюджетдикай рахайтIа, ам чна доходрай ва харжийрай тамамвилелди кьилиз акъудна. Инал заз бюджетдиз пулунин такьатар атай ва пул харж авур рекьер къалурзавай са шумуд мисални гъиз кIанзава. Шаз чна 237 агъзур манат чилин, 235 агъзур эменнидин ва 166 агъзур физический ксарин къазанжийрилай къвезвай налог кIватIна.
Ихьтин са кардикайни лугьун. Шаз, са бязи себебралди, мисал яз, агьалийри вахтунда налогар тагун себеб яз, чавай 166 агъзур манат налогар кIватIиз хьанач. Гьа пул чи бюджетдиз алай йисуз хтанва.
Пулунин такьатривни чун къадирлувилелди эгечIзава. Вучиз лагьайтIа, авуна кIанзавай кIвалахар гзаф я, пул лагьайтIа, садрани бес жедай затI туш.
Пул серф авуникай рахайтIа, алатай йисуз чна хуьруьн куьчейра хваларик турбаяр кутуна, эхиримжи йисара арадал атанвай куьчейриз херхем вегьена, анагар дуьзарна къайдадиз гъана. И кIвалахриз 284 агъзур манат пул серфна. 66 агъзур манат пул гана трансформатор къачуна, ам хуьруьн цIийиз арадал атанвай пата эцигна.
Къад йисалай виниз вахтунда ремонт тавунвай Советский хуьруьн кьилихъай Эминхуьруьз къвезвай къубу ремонт хъувуна, и рекьиз 90 агъзур манат пул серфна.
Алатай йисуз 97 агъзур скотомогилник эцигуниз, 10 агъзур спортдин турнирар тухуниз ва хуьруьн спортсменар масанра тухузвай турнирриз рекье туниз, 51 агъзур манат хуьруьн муниципальный тешкилатдин дарамат ремонт авуниз ва аниз эменни къачуниз, 63 агъзур манат пул хуьре суваррин ва лишанлу йикъар къейд авуниз, шадвилин мярекатар тухуниз серф авуна, 168 агъзур манат пул «Аламишинский» ГУП-див буржунай вахкана.
-Ийидай кIвалахар тайинардайла ва анриз серфдай пулунин такьатар чара ийидайла куьне нел меслят гъизва? ТахьайтIа вири кIвалахар жуваз меслят акурвал ийизвани?
-За винидихъ лагьанай: маса чкайра хьиз, чи хуьрени авуна кIанзавай кIвалахрин, гьялна кIанзавай месэлайрин кьадар гзаф я. Лугьудайвал, къул тирвал кIвачни гадарна кIанда. Ваъ, жуван кьилелди за са кIвалахни ийизвач. Сифте нубатда райондин муниципальный тешкилатдихъ, адан администрациядихъ галаз тухудай к1валахар тайинарзава, анриз акъатдай пулунин такьатриз килигзава. Райондин руководстводин куьмек галачиз к1валахар тухуз хьун мумкин туш. Вахт- вахтунда эвер гузвай хуьруьн Собранидин сессийрал, заседанийрал депутатар гьялна кIанзавай месэлайрал акъваззава, веревирдар ийизва. Мадни, тамамардай кIвалахар тайинардайла чна хуьруьн агъсакъалрин Советдихъ галазни меслят ийизва. Са меслятдал атайла чун кIвалахар тамамарунивди эгечIзава.
-Рамазан Сакаржаевич, алай йисан бюджетдикай вуч лугьуз жеда? ЦIи куьне гьихьтин кIвалахар авун планламишзава?
-Налогрин рекьяй 2010-йисуз чи вилик ихьтин везифаяр акъвазнава: 166 агъзур манат физический ксарин къазанжийрилай, 235 агъзур физический ксарин эменнидилай къвезвай, 237 агъзур манат чилин налог ва 638 агъзур манат хсуси доходар кIватIун. Алай йисуз 1898 агъзур манат пул чаз финансовый рекьяй куьмек яз райондин фондунай дотация ганва. Санлай къачурла, алай йисуз чи муниципальный тешкилатдин бюджетди 2622 агъзур манат тешкилзава.
Алай йисуз пландик кутунвай кIвалахрикай рахайтIа, цIийиз арадал атанвай куьчеяр къайдадиз гъун, анриз экверин линияр тухун давамда. Мадни, цIийи куьчейриз тIварар гуда, кIвалериз нумраяр яда.
Эхиримжи вахтара хуьруьнвийриз дигидай цин патахъай еке четинвилер жезва. И месэла гьялун патал хуьруьн кьилихъ галай чIехи къубу ремонт авунив эгечIнава. ВацIай къубудиз яд къачузвай чкадал дамба эцигда. И кIвалахриз 51000 манат пул чара авунва.
-«Чкадин самоуправленидин гьакъиндай» федеральный Закондин бинедаллаз хуьрера авай клубринни библиотекайрин къайгъуни гила чкадин муниципальный тешкилатри чIугун лазим я. Хуьре агьалийриз медениятдин рекьяй къуллугъ авунин кIвалах гьи гьалда ава?
-Дуьз я, вуна тIвар кьур закон кьабулайдалай гуьгъуьниз агьалийриз медениятдин рекьяй къуллугъ тешкилунал гуьзчивал авун, куьмекун чкадин администрациядин ихтияр-буржи хьанва. Виликрай культурадин управленидин хиве авай саки вири везифаяр, финансрин такьатарни кваз гила чав гва. Шаз чна лап чIуру гьалдиз атанвай Культурадин кIвалин дарамат капитальнидаказ ремонт хъувуна; къавуз цIийи шифер яна, пол- потолок дегишарна, цIийи рак- дакIар кутуна, 200 касдиз ацукьдай чкаяр жедай скамейкаяр хкана. Ана са шумуд кружок кардик ква, гьевескар артистрин кьадар 20-дав агакьзава. И дараматдин са кьилиз библиотекани хканва.
Хуьре культурадин серенжемарни тешкилзава.
-Алай вахт, гьелбетда, четинди я. Бейкар инсанрин кьадар виринра гзаф я. И рекьяй куь хуьре гьихьтин гьал ава? Инсанар квел машгъул я ? Абурун яшайиш гьикI я?
- Сифтедамаз лугьун: и рекьерай тарифдай гьалар авач. Дугъри я, хуьре «Аламишинский» ГУП-ди кIвалахзава. Ана гьалар къайдадик акатиз башламишнава. Гзаф хуьруьнвийри гьана уьзуьмчивилин, магьсулдарвилин, саларбанвилин, багъманчивилин хилера арендаторар яз кIвалахзава.
Хуьре культурадин маканар, 10-дав агакьна туьквенар, юкьван школа, врачебный амбулатория, алакъадин отделение, Етим Эминан музей кардик ква. Анра 193 касди кIвалахзава.
ЯтIани, кIвалахдик квачир инсанрин кьадар гзаф я. Саки 500 кас бейкарар яз ЦЗН- да учетда ава. КIвалах авачирвиляй гзаф хуьруьнвияр, иллаки жегьилар чпин кьил хуьдай пул къазанмишун патал Урусатдин маса регионриз акъатнава.
-Агьалийриз мал- лапаг хуьдай мумкинвилер кьванни авани?
-Алай вахтунда жемятдихъ 740-дав агакьна малар ва 1030-дав агакьна лапагар ава. Амма абур хуьдай, кьадар артухардай мумкинвилер агьалийрихъ авач. ГУП-дин саки вири чилер агьалийрив арендада вуганва, абуруни чпин участокар элкъуьрна кIевирнава. Мал- лапаг хуьдай чIурар амач лагьайтIани жеда.
-Мал- лапаг хуьн патал дагъдин хуьрерин мулкарикай менфят къачуртIа жедачни?
-Виликан йисара хуьруьнвийри чпин чIуру малар, ГУП-ди вичин малар дагъдин Ялцугърин хуьруьз акъуд хъийизвай. Гила Ялцугърин, ХипитIрин ва чи хуьруьз эвичIнавай маса хуьрерин мулкар райондин муниципальный фондуниз вахканва, адани гзаф майданар агьалийрив арендада вуганва, гьавиляй чавай анрикай менфятни къачуз жезвач.
-Хуьре инвалидар, пенсионерар ва чпиз куьмек кIанзавай маса инсанар яшамиш жезва. Абурун гьакъиндай куьне гьихьтин къайгъударвал ийизва?
-Хуьруьн агьалийрикай 625 кас пенсионерар, 253 кас зегьметдин ветеранар, 216 кас 1, 2 ва 3-группайрин инвалидар, 1 кас Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, 3 кас «афгъанвияр», 19 кас аял чIавалай инвалидар, 108 хзан гзаф аялар авайбур я. Мумкинвилериз килигна, чна абуруз куьмекар гузва. ИкI, мисал яз, чпихъ яшайишдинни коммунальный рекьерай куьмек ва кьезилвилер гунин игьтияж авай 61 касдин документар гьазурна чна райондин талукь идарайриз ракъурнава.
-Хуьре жегьилрин месэла гьикI ава? Тахсиркарвилер гзаф жезвани?
-Гьелбетда, чна винидихъ лагьайвал, гзаф жегьилар кIвалахдик квач. Абур са менфятлу кардал машгъул хьун патал серенжемар кьабулиз алахънава чун. ИкI, хуьре футболдин «Дере» команда тешкилнава, ада Кьиблепатан Дагъустанда тухузвай турнирра иштиракзава.
Хуьре спортдин са шумуд секция кардик ква. Кьуршахар кьадайбурухъ иллаки хъсан нетижаяр жезва.
Эхиримжи вахтара чна 300 касдиз (абур саки вири жегьилар я) кIвалер эцигдай чилер гана. Им жегьилрин гьакъиндай къайгъударвал авун яз гьисабиз жеда.
Тахсиркарвилерикай рахайтIа, Аллагьдиз шукур, абур авач лагьайтIани жеда.
-Чун винидихъ рахай месэлаяр квачиз, хуьруьн муниципальный тешкилатдин кьил яз, вак мад гьихьтин месэлайри секинсузвал кутазва?
-Хуьре школадин кутугай дарамат тахьуни. Чи юкьван школа пуд корпусдикай ибарат я. 1960- йисарин эхирра эцигнавай са корпус чкIидай гьалдиз атана гзаф йисар я. Классрин къавар ават тавун патал анрик дестекар кутунва.
Хуьре школадин цIийи дарамат эцигунин чарасузвал фадлай арадал атанва.
Мадни, чи хьтин чIехи хуьре аялрин бахча тахьун- имни секинсузвал кутазвай месэла я.
Лагьана кIанда, и месэлаяр райондин руководстводин фикирдик ква, абур гьялун патал кIвалахни тухузва. Умудзава, абурун куьмекдалди и месэлаярни гьялиз жеда.