Алай вахтунда вири уьлкведа РФ-дин Президент Дмитрий Медведева РФ-дин Федеральный Собранидиз рекье тур гьар йисан «Хъсан ериш аваз-виликди!» тIвар ганвай Чар гьялзава.
Къенепатан политикадиз талукь виридалайни агъур месэладикай РФ-дин Президентдин Чарче Кеферпатан Кавказда авай гьалариз талукь-властдин, динэгьлийрин ва къуватдихъ галаз алакъалу къурулушрин векилриз талукь яз ийизвай террориствилин тахсиркарвилери гьалар къайдадикай хкудзавайди, экономика ва яшайишдин хел дуьзгуьндаказ вилик финиз кьецI гузвайди къейднава.
- Чна международный терроризмдихъ галаз меслят тежер женг чIугвада, бандитар тергда, - лугьузва Президентдин Чарче.
Дагъустан Кеферпатан Кавказда виридалайни чIехи республикайрикай сад я.
Диндинни политикадин экстремизм виридалайни гзаф къурхулувал арадал гъизвай крарикай сад хьана, исятдани язва, гьайиф хьи, мукьвал тир гележегдани гьакI хьун мумкин я. Алатай асирдин 90-йисара Чечен, Дагъустан республикайра исламдин фундаментализмдин, сепаратизмдин фикирар кардик кутаз алахъай, къанунсузбур тир яракьлу тешкилатар арадал гъайи политический къуватар пайда хьана. Государствони абуру гузвай басрухар алудун патал лап чIехи майданра аваз къуват ишлемишуниз мажбур хьана. Идани гьихьтин нетижайрал гъанатIа чун шагьидар я. Чи республикадин Кеферпатан районра арадал атай гьалар иллаки муракаббур тир. Гилани гьакI я.
Экстремизм арадал гъизвай важиблу шартIар гьибур я, жегьилар вучиз тамариз катзава?
Экстремизм яшайишдинни экономикадин ва общественно-политичес¬кий гьалар пайгардик квачир шартIара арадал къвезвайди я. Экстремизмдин дувулар эвелни-эвел обществодин вичин деринра ава. Ихьтин гьал арадал атун квехъ галаз алакъалу я лагьайтIа, экономика вилик финин дережа лап агъада ава, бейкарвал гегьенш хьанва, обще¬ство лап девлетлуйризни, акьалтIай кесибриз пай хьанва, властдин къурулушра ришветбазвилиз кьил янава, агьалийриз къанун-къайда чир хьунин дережа агъада ава, жегьилриз талукь тайин политика авач, профилактикадин, тербиядин, пропагандадин кIвалах гьакI тIвар паталди къарарар кьабулуналди эвеззава. Ида¬ни диндин жуьреба-жуьре къайдайрикай менфят къачуналди, яшайишдилай нарази ксар чпин жергейриз желбдай мумкинвал гузва. Гьавиляй адан вилик пад кьуник ва адаз аксивал авуник, сифтени-сифте яшайиш¬динни экономикадин жигьетдай, об¬щественно-политический гьалар пай¬гардик кутун, гьакIни яшайишдин виридалайни тIал алай месэлаяр гьялун акатун герек я.
Яшайишдинни экономикадин шартIарин метлеблувал гьикьван чIехиди ятIани, эвелни-эвел жемятдихъ галаз сих алакъаяр хуьнин, кьиле тухузвай гьерекатар ачухбур хьу¬нин, агьалийрин лап важиблу игьтияжар гьисаба кьунин барадай государстводин властдин, чкадин управленидин органрин кIвалахдин менфятлувал агъузди хьун экстремизм ара¬дал гъизвай лап важиблу шартIарикай сад я.
Арадал къвезвай гьалари къе чавай гьар садавай мукъаятвал артухарун, терроризмдиз акси яз тухуз¬вай кIвалах менфятлуди ва са мураддихъ рекье тунвайди истемишзава.
Алай вахтундани жегьилар чIуру рекьиз желб авунин алахъунрин гьакъиндай хабарар герек органрал агакьзава. И кардикай лагьайла бязибурун диде-бубайриз хъелни къвезва. Им дуьз туш. Вагьабитвилиз фенвайбурувай анай экъечIиз хъжезвач, вучиз лагьайтIа, абуру са нивай ятIани пул къачурдалай кьулухъ кьин кьазва. И чIуру идеологиядин таъсирдик акатнавайбуруз вагьабитри гузвай тапшуругъар кьилиз акъуд тийиз хьайитIа, ахьтинбур абу¬ру хзанарни галаз тергзава. Гьавиляй и рекьел элячIиз кIанзавай гьар са касди са чпикай ваъ, хзандал къведай бедбахтвиликайни фикирна кIанда.
Садазни сир туш, чи уьлкведа дин государстводивай чара авунва. ЯтIани чи уьлкведа капI-тIеат ийидай, дуьз исламдин рехъ кьиле тухудай ихтияр ганва, амма чIуру ниятрихъ галаз алакъалу тир вагьабизмдин рехъ кьун къадагъа я. Экстремизмдин вилик пад кьунин рекьяй месэ¬лаяр гьар са хуьруьн администрациядихъ, участковый милиционердихъ ва маса къуллугъчийрихъ галаз гьялун лазим я.
Къайдаяр хуьдай органри, общественностдин векилри ахьтин гьерекатриз акси яз кьетIен мукъаятвал хуьн герек я. Экстремиствилин рехъ эхир авачирди тирди гьар сада аннамишна кIанда. Абурун идеологиядал амал ийизвайбур ва терроризмдал машгъулбур гележегда я тергда, я дустагъда гьатда. Гьавиляй гьар са кIвале, гьар са хуьре и азардин ви¬лик пад кьаз алахъна кIанда. Вагьабитар чпин чIуру ниятар кьилиз акъудунин жигьетдай акьалтIай инсафсузвилералди машгьур я. Абуруз чпи ийизвай гьерекатрин нетижада рекьизвай кьван инсанрин: кьуьзуьбурун, дишегьлийрин, са тахсирни квачир аялрин язух къвезвач.
Вагьабитар 1999-йисан августддиз-сентябрдиз Дагъустандал авур яракьлу гьужумдин активный тешкилатчияр ва иштиракчияр тир. Чпин кьилин къуватар тергайдалай гьгъуьуьниз, вагьабитрин амукьаяр уьлкведин жуьреба-жуьре пипIериз чкIана, къецепатан уьлквейриз катна. Амма абурун яракьлу гьужумдин мурад кьилиз акъатначтIани, Дагъустанда ва Кеферпатан Кавказда диндинни по¬литикадин экстремизмдал михьиз гъалиб хьанвайди фикир авун гьеле фад я. Гьатта акси яз, са шумуд дестедиз пай хьанвай абурун гьерекатрик артух къизгъинвал акатзава.
Амма гьич са куьнуьзни килиг тавуна, къенин юкъуз Дагъустанда, санлай къачурла, диндинни полити¬кадин экстремизмдин гьерекатар къвердавай зайиф жезва.
Дагъустанвийри чпел къецепатай илитIиз алахъай вагьабизмдин идеяяр кьабулнач.
Алай вахтунда чи вилик цIийи, дагъустанвийрин руьгьдин уьмуьрдай диндинни политикадин экстре¬мизмдин дувулар акъудунин, экстремистрин гьерекатрал къуватдалди, гуж гъалиб авуналди ваъ, гафунин таъсирдалди, абурув чпи кьунвай чIуру рекьихъ эхир авачирди аннамишиз туналди эхир эцигунин месэла акъвазнава. Къенин юкъуз им виридалайни кар алай, гьа са вахтунда виридалайни четин, регьятдиз ва фад гьялиз тежедай месэ¬ла я. Амма маса рехъ авач, и ме¬сэла мукьуфдивди, сабурлудаказ гьялун чарасуз я. «Сулейман-Стальский район» муниципальный тешкилатдин Кьил, райондин депутатрин Собранидин Председатель И. М. Яралиева хатасузвал хуьдай ва властрин органривай гьахълудаказ истемишзавайвал, гила экстре¬мизмдин рекьел элячIнавайбуруз виридаз гьа сад хьтин къимет гана виже къведач, абурукай гьар садав кьилди, вичиз лайихлу тирвал эгечIна кIанда.
РикIел хуьн герек я: татугай гьалара вагьабизмдин идеяйрин таъсир¬дик акатна, дявекарвилин рехъ хкягъай а ксар, гьикI лагьайтIани, чи аялар, мукьва-кьилияр, хуьруьнвияр я.
Анжах государстводин властдин органрин, муниципальный тешкилатрин алахъунар сад авуна, чавай ва¬гьабизмдин идеяйрин таъсирдик акатнавайбур дуьз рекьел хкиз, гьа¬лар гуьнгуьна хутаз алакьда.
Мадни дуьз лагьайтIа, винидихъ къалурнавай важиблу месэлаяр гьялуник санлай вири чи обществоди вичин лайихлу пай кутуна кIанда.
