Акьалтзавай несил ватанпересар, инсанпересар, зегьметдал рикI алайбур яз чIехи авунин карда са кьадар тербиядин такьатрикай сад тир бубайрин камаллу мисалрал заз и макъалада куьрелди акъвазиз кIанзава.
Мисалрин кьилин важиблувал ам я хьи, къалурзавай са ваъ, са шумуд несилрин уьмуьрда ахтармишнава, абурун куьмекдалди агъзурралди инсанар тербияламишнава.
«КIвалах инсандин намус я». «Зегьмет, зегьмет, мад зегьмет – ингье еке девлет». «Зегьметди инсан гуьрчегарда» - ихьтин мисалри акьалтзавай несил зегьметдал рикI алаз чIехи хьуниз куьмекзава.
Гьа са вахтунда, лезги халкьдин бязи мисалрин куьмекдалди темпелар, гьиллебазар русвагьзава: «Недайла чIехи тIур кьада, кIвалахдайла – серин кьур». «Кап ягъа лагьайла, дабанда цаз ава лугьуда». «Балугъ кIанида кIвачер це твада». И мисалри хъсан яшайиш, тIуьн-хъун, аваданвал зегьметдилай аслу тирди къалурзава.
Уьмуьрди къалурзава хьи, акьалтзавай несилдихъ галаз сих алакъада авачиз дуьз тербия гуз жедач. Гьа и алакъада аялдиз кьилин таъсир ийизвай, къилих арадал гъизвай тербиядин важиблу алат гаф я. Гьар са гаф лугьудайла, аялдин къилих, хесет, кьатIунрин дережа фикирда кьун лазим я. ИкI эгечI тавуртIа, гафари чIуру таъсир ийидайди мисалрай малум жезва: «Турунин хер фад сагъ хъжеда, гафунин хер сагъ хъжедач». «Гъилин хер фад алатда, мецин хер – геж». «ЯкIу атIудач, гафуни атIуда». Аялдин ахлакь, зигьин, инсанвилин кIалуб тешкилдайла, адав кичIерар гуналди ваъ, кутугай акьуллу гафуналди эгечIна кIанда. Мисалда лугьузвайвал, къиметлу гаф къизилдилайни багьа я.
Тайин тирвал, аялдин къилихдин, хесетрин, ахлакьдин бине, сифте нубатда, хзанда эцигзава. Садазни сир туш, аялди диде-бубадин амалрилай, хзанда авай рафтарвилерилай чешне къачузва. Инал чна ихьтин мисалар гъин: «Куруна вуч аватIа, тIуруниз гьам къведа». «ЦIуьрнуьгъриз хух ийиз вакIавай чир жеда». Гьуьрметлу, сад хьтин фикирар, ниятар авай, са тартибдавай тIалабунар эцигнавай хзанда чIехи хьайи аяларни гьуьрмет-хатур кIанибур, ахлакь авайбур жеда.
Дидеди, бубади, чIехида – ни гузвай тербия хьайитIани, тек са гафар ваъ, гафарин къуват тестикьарун патал ягъадай, аквадай крарни хьана кIанда. «Са сеферда акун, вад сеферда ван хьуналай хъсан я» - лугьузва халкьдин мисалда. Ийизвай тIалабунар, истемишунар, аялдин яшариз, къилихриз, хесетриз килигна, фикир гана къайдаламишнавайбур хьана кIанда.
Лезги халкьдин камалдин хазинада вафалувилиз, игитвилиз, уьтквемвилиз эверзавай мисалри еке чка кьазва, абуру аялдиз еке таъсирни ийизва: «БалкIан кьейила пурар, игит кьейила тIвар амукьда». «Итим садра рекьида, кичIеди – къадра». «Алчах яз амукьдалди, викIегьвилелди кьиникь хъсан я».
Вири девирра чирвилериз, кIелуниз, зигьиндиз, акьулдиз еке къимет гуз хьайиди ва гилани гузвайди мисалрай аквазва: «Акьул бармакда ваъ, кьиле кIанда». «Фагьумсуз аслан фад фура гьатда». «Акьуллудакай зарар, делидакай хийир жедач». «КIелайдан вилер экуь, кIел тавурдан вилер буьркьуь жеда»...
Эхь, бубайрин камаллу мисалар – ибур акьалтзавай несил тербияламишунин, абур дуьз рекье тунин карда зурба къуват авай такьатар я. Къенин юкъузни абурухъ тербиядин еке къуват ама. Гьар са диде-бубади, муаллимри, общественный тешкилатрини къенлай кьулухъни аялар тербияламишунин карда бубайрин камаллу мисалрикай менфят къачун лазим я. Абуру ийизвай таъсир, са рахунни алачиз, екеди я.
