Алискендер Абумуслимович 1898-йисуз Куьре округдин Кьасумхуьрел дидедиз хьана. Гьа ина ада сифте чирвилерни къачуна. 1914-йисуз зигьин хци жаванди Бакудин реальный училище гимишдин медалдиз лайихлу хьуналди куьтягьна ва гележегдин чирвилер къачун патал ам Петербургдин политехнический институтдин металлургический факультетдиз гьахьна. Гьеле вич студент тир йисара ада Дагъустандин чилерик квай минералар ахтармишиз хьана. Институтда кIелзавай йисара ам мадни мукьувай урусрин ва Шаркь патан шииратдихъ, машгьур алимрин кIвалахрихъ галаз таниш хьана. А девирда адаз лап девлетлу хсуси библиотекани авай. ЧIехи стха Селим Дуьньядин сад лагьай дяведин вахтунда фронтда телеф хьунихъ галаз алакъалу яз, Алискендер хзандин гьакъиндай къайгъударвал авунин мурад рикIеваз хайи ватандиз хтана.
Дагъустанда Алискендер общественный уьмуьрдин яцIа хьана. Сифте ада Куьре округдин секретарвиле, гуьгъуьнлай председателвиле кIвалахна. И чIавуз округ аваданламишунин кIвалах гегьенш хьана. И жигьетдай сифте агалкьун яз Чирагъ вацIал эцигнавай, вичин яргъивилел 250 метр алай, Кьасумхуьруьн кьве пад сад-садахъ галаз алакъаламишзавай муьгъ къалуриз жеда. А муькъуьз алай вахтундани Алискендеран муьгъ лугьузва.
1924-йисуз А. Алкадарский Махачкъалада республикадин статуправленидин начальниквиле тайинарзава. Гьа са вахтунда ам общественный, гьакI илимдинни медениятдин кIвалахдални машгъул жезва. Адан гуьзчивилик кваз республикадин экономика, тIебиатдин ресурсар, Дагъустандин тарих ахтармишунин кIвалахни гегьенш жезва. Иллаки кьетIен фикир А. Алкадарскийди Дагъларин уьлкведин халкьарин месэлайриз гуз хьана. ИкI, 1928-йисуз адан регьбервилик кваз республикада инсанрин перепись кьиле тухвана. А переписда Советрин властдин 10 йисан девирда Дагъустанда кьиле фенвай дегишвилер керчекдиз къалурнавай.
Яргъал йисара А.Алкадарскийди машгьур алимар тир С.М.Омаровахъ, Р.М.Мегьамедовахъ ва масабурухъ галаз санал Дагъустандин тарихдин, чIалан ва литературадин Институтда илимдин къуллугъчи яз кIвалахна. Ада вич халкьдин фольклор ва Дагъустандин литература дериндай чидай кас яз къалурна. Сифте яз Алискендера СтIал Сулейманан шиирар цIарба-цIар урус чIалаз таржума авунвай. 1923-йисан 14-ноябрдиз СтIал Сулейман а чIавуз Куьре округдин председателвиле кIвалахзавай Алискендеран патав шиирралди кхьенвай арза гваз атанай.
СтIал Сулейман ара-ара Алискендеран Махачкъалада авай кIвале багьа мугьман хьиз жедай. Яргъалди нянрихъ Сулеймана вичин шиирар адаз хуралай кIелдай. Гележегда лагьайтIа, А.Алкадарскийди бажарагълу шаирдин эсерар урус чIалаз таржума ийидай ва и карда адаз вичелай алакьдай вири жуьредин куьмекарни гудай. Гьа икI, Алискендер Абумуслимовичан архивда СтIал Сулейманан яратмишунрин хейлин жавагьирар амукьна. ГьакI адан архивда Рутул райондин Шиназрин хуьряй тир Гьезерчи Гьажиеван 13 шиирни урус чIалаз таржума авуна амай. 1928-1938-йисара А.Алкадарскийди Алибег Фатаховахъ, А.Ф.Назаревичахъ галаз санал кIвалахна. Чи халкьдин чIалан машгьур алим Мегьамед Гьажиевахъ галаз санал ада сифте урус чIаланни лезги чIалан гафарган туькIуьрна. Гележегда Алискендер къазаматдиз аватайла, и гафарган М.Гьажиеван тIварунихъай чапдиз акъатнай.
Дагъустандин просвещенидин нарком Алибег Тахо-Годиди ва краевед Алискендер Алкадарскийди Дагъларин уълкведа краеведческий музей тешкилунин карда чалишмишвал къалурнай. ИкI, музей республикада 1923-йисуз тешкилнай ва ам 1925-йисан 1-апрелдиз ачухнай. А.Алкадарскийди ина илимдин къуллугъчивиле кIвалахнай. ГьакI, А.Тахо-Годиди ва А.Алкадарскийди кьил кутуна, 1930-йисуз Дагъустандин краеведрин сифте конференция эвер ганай. 59 йис арадай фейила (1989-йисан 20-октябрь), М.М.Эльдарова Махачкъалада краеведрин кьвед лагьай конференция эвер ганай. Гьайиф хьи, а музей сифте тешкилай А.Алкадарскийдин тIвар садани гьич санални кьунач.
А. Алкадарский Дагъларин уьлкве вири кIвачелай авур, чпихъ тарихдин метлеб авай ядигарар ахтармишай, имам Шамилан гьакъиндай гьакъикъи делилар кIватIай краеведрикай сад я. Хайи республикада сейр ийидайла, адахъ гьамиша фотограф Гельверни галаз жедай. ИкI, а касди Къубачидин, Унцукулдин искусстводиз, Кьиблепатан Дагъустандин халичайриз талукь яз янавай хейлин шикилар музейдин архивда хуьзма. Гьа са вахтунда Алискендера картограф В.А.Кутилинахъ галаз Дагъустандин сифте этнографический картани туькIуьрна. 1925-йисуз лагьайтIа, Москвада чап авун патал «Махачкъала шегьердикай тарихдинни географиядин очерк» макъала гьазурнай.
1936-йисуз Ленинграддин географический обществоди заказ гуналди, А. Алкадарскийди къецепатан уьлквейрай къвезвай туристар патал Дагъустандин туриствилин 17 маршрутдиз талукь делилар чапдиз гьазурнай. Гьайиф хьи, кьилиз акъатнавай и важиблу кIвалах басма ийиз хьаначир. И кардин себебни ам тир хьи, 1938-йисуз Алискендер Алкадарский дустагъ авуна ва адал «халкьдин душман» лагьай леке атана. Алкадарскийдин къелемдикай хкатай хейлин кьадар макъалаяр Дагъустандин илимдин центрада чи йикъарани ама. Илимдин гзаф кIвалахрал гьич адан тIвар кьванни кхьенвач. Са бязи макъалайрал алай адан тIварцIелай гьакI цIар чIугунва. ЯтIани гележегда А. Алкадарскийдин илимдин кIвалахрикай маса авторри менфят къачунвайди ашкара я.
Малум тирвал, алатай асирдин 1920-1930-йисара халкьдин образованидин месэлаяр иллаки важиблубур яз гьисабзавай. Абур гьялун патал республикада савадсузвал терг авунин курсар (ликбезар) тешкилнавай. И курсара партайрихъ неинки аялар, гьакI чIехи яшарин инсанарни савадлу хьун патал ацукьзавай. Аквадай агитация кардик кутунвай, кIела, масадбурузни чира лугьуз эвер гузвай открыткаяр чукIурзавай. А. Алкадарскийдин архивдай винел Махач Дахадаеван шикил алай, далу патал туьрк гьарфаралди ва лезги чIалалди «Юлдаш, жува къачунвай чирвилер жував тамир, абурукай масадбурузни пай це!» гафар кхьенвай 1929-йисан открытка жагъана. А.Алкадарскийди Дагъларин уьлкведа халкьдин образование вилик финик еке пай кутуна, вири уьмуьрда жанлу кIвалах тухвана. Ам гьич садрани вичи авунвай кIвалахдал рази хьана акъвазайди тушир. А.Алкадарский гьамиша цIийивилерихъ къекъвезвай хайи халкьдин интеллигенциядин бажарагълу векилрикай сад тир. Эхь, ам уьмуьрда вичин чIехи буба Алкьвадар Гьасан-эфендиди къалурай рекьяй фена ва ада чIехи бубадихъ галаз санал Россияди Дагъустандин медениятдин уьмуьрда кьунвай роль рикIин сидкьидай аннамишна.
Алискендер Алкадарский Дагъустандин мектебар патал чапдай акъатай географиядин сифте учебникрин авторрикай садни тир. Ихьтин ктаб 1 ва 11 паярикай ибарат яз «География ва дагестановедение» тIвар алаз Дагпедиздатда 1931-йисуз чапдай акъатна.
Педагог А.Г.Салимханова 1932-йисуз «Дагъустандин правда» газетдин чинриз акъатнавай вичин макъалада А. Алкадарскийдин географиядин учебникдиз еке кьимет гана. Краевед-географ, географический илимрин кандидат, Дагпединститутдин доцент С.М.Эльдарова вичин «Алим-просветитель» тIвар алаз «Политический собеседник» журналда чапнавай макъалада (№ 17, 1989-йис) кхьена: «1934-1936-йисара чаз а чIавуз чи йикъарин хуьруьн майишатдин институт авай педагогвилин институтдин дараматда кIелзавай студентриз Алискендер Алкадарскийдин географиядин ктабдай гьазурнавай лекцийрихъ яб акалдай бахт хьана. Белки, гьа и кар гележегда за географиядин муаллим хьун жуван пеше яз хкягъунин себебни хьана жеди».
А.Алкадарскийди кIватIнавай девлетлу материалрин бинедаллаз гележегда алимар тир Гимильрейха, ахпа М.М.Эльдарова ва Дагъустандин пе-динститутдин маса муаллимрини «Дагъустандин география» ктаб чапдай акъуднай. Гьайиф хьи, къенин йикъалди и жигьетдай тайин тир ктаб республикада гьеле авачирди къейд тавуна жедач.
А. Алкадарскийди Кеферпатан Кавказдин Энциклопедия патал республикадин хейлин районриз ва халкьариз талукь яз гзаф кьадар макъалаяр кхьена. Гъилин кхьинар Республикадин жуьреба-жуьре фондара ва архивра хуьзва. А.Алкадарскийдин хизандин архивда лагьайтIа, Дагъустандин тIебиатдин ресурсриз талукь тир макъалани ава. Ада къалурнавай хейлин мяденар, белки, чи йикъара рикIелайни фенва жеди. ГьакI адан гъилин хатIарин чпин метлеб квадар тавунвай макъалаяр кьилдин ксарин архивра хьунухьни шак гъиз жедай кар туш. Абурун винел «Алкадарский Алискендеран хсуси библиотека» гафар кхьенвай штампни гьалчнава. Дяведин йисара хизан Кьасумхуьрел куьч хьайила, Алкадарскийдин хсуси библиотека са кIваликай ибарат тир квартирадай квахьна, вара-зара хьана. Гьа са вахтунда адан къелемдикай хкатай гзаф кьадар илимдин макъалаяр ам вич дустагъдайла тулкI авунай.
Малум тирвал, 1937-1938-йисара вишералди ва агъзурралди чпик са тахсирни квачир чи халкьдин савадлу векилар гъибетралди къазаматриз аватна. Абурун арада вичиз 10 йисан дустагъ атIанвай Алискендер Алкадарскийни авай. Вич дустагъдайла, ада ДАССР-дин ЦИК-дин патав гвай революциядин тарихдин, искусстводин памятникар хуьдай комитетдин илимдин секретарвиле кIвалахзавай. Комитетдин председатель В.Астемиров тир. М.М.Эльдарован стха Загьид Эльдаровални «халкьдин душман» тIвар атана, 17 йис яргъал Кеферпата къазаматда акъудна. Бахтунай хьиз, адаз, ватандиз хтана, Дагъустанда рагьметдиз фин кьисмет хьана. З.Эльдарова Коми АССР-да вич Алискендер Алкадарскийдихъ галаз са лагерда хьайидакай суьгьбетнай. И четин шартIарани Алискендера вич тербиялу, медени, чарадан дердиникай хабар кьадай кас яз къалурна. Ам 1943- йисуз жигеррин азардик 45 йисан яшда аваз рагьметдиз фена. Ватанэгьлийри Алискендер Сыктывкар шегьердин патав лагерда кучудна.
1956-йисан 30-майдиз СССР-дин Верховный суддин Военный коллегияди I939-йисан 20-октябрдиз Кеферапатан Кавказдин военный округдин Военный трибунади кьабулай приговор дуьзди туширди, Алкадарский Алискендер Абумуслимовичак са тахсирни квачирди къейдна, адан тIварцIелай «халкьдин душман» лагьай леке алудна. Инал адан хизандиз гьикьван еке дердисервилер, рикIин азабар хьанатIа къалурунин чарасузвал бажагьат ава. Адан уьмуьрдин юлдаш уьтквем дишегьлиди веледар кIвачел акьалдарна, абур чпин мурадрив агакьарна.
Алай девирда ихьтин инсанар, гьайиф хьи, тIимилбуру рикIел хкизва, абурукай тIимил кхьизва. Абуру кхьенвай шейэр-ивирар чирун, Дагъустандин илимда экуь гел тур, чпин кIвалахрикай гзафбуру, автордин гьич тIвар кьванни кьан тийиз, гилани менфят къачузвай Алискендер хьтин ксарин къамат эбеди жедайвал авунайтIа, кутугай кар жедай.
