Малум тирвал, 80 йис идалай вилик, 1929-йисан 3-июлдиз, ВЦИК-дин Президиумди махсус къарардалди Куьре округда кьве район тешкилна: Кьасумхуьруьн ва Кьурагь.
1969-йисан 12-майдиз РСФСР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди, ХХ асирдин Гомер СтIал Сулейманан I00 йис тамам хьунин юбилейдихъ галаз алакъалу яз, райондиз чIехи шаирдин тIвар гана.
Лугьудайвал, гьар са хуьр са шумуд кIваликай, гьар са районни са шумуд хуьруькай ибарат я. Мукьвара вич тешкилайдалай инихъ 80 ва Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманан тIвар гайидалай инихъ 40 йис тамам хьун къейддай чи районда 41 хуьр ава. Санлай абуру райондин тарих арадал гъизва.
И макъалада заз КIварчагърин гуьзел ва мублагь дереда бинеламиш хьанвай, чпиз гьахълудаказ «кьуд стха» лугьузвай КIварчагъ, Зизик, Экен ва НуьцIуьгъ хуьрерин тарихдал лап куьрелди акъвазиз кIанзава.
КIварчагъ. Кьасумхуьруьвай Кеферпатахъ I9 километрдин яргъа экIя хьанвай и хуьруьхъ еке ва девлетлу тарих ава. Тарихдин делилри шагьидвал ийизвайвал, алай вахтунда Белиж поселок алай чкадин патав V-VI-асирра Чагъ (Чогъ ва я Чор) лугьудай шегьер алай. Адаз чкадин халкьари Турпа къалани (накьвадин къеле) лугьузвай. Дявеяр кьиле финин нетижада, гуьгъуьнилай и шегьер чкIана. Лугьузвайвал, КIварчагъ хуьрни гьа и шегьердай (Чагъ) атайбуру кутуна.
«Кур-Чагъ» гафунихъни «чкIанвай Чагъ» бине ава. Сифтедай хуьр алай вахтунда КIварчагъар алай чкадивай 3 километрдин яргъа, «Къванцин булах» лугьудай чкадал алай. Гуьгъуьнилай агьалияр Лакар тIвар алай чкадал, дуьзендиз, куьч хьана, ана бине кутуна. Лугьузвайвал, элкъвена кьуд пад рагар, кьакьан синер тир. Аниз фидай анжах са рехъ авай. И хуьр 1957-йисалди амай. Ахпа абур гила хуьр алай чкадал куьч хьана.
Советрин власть жедалди хуьре медреса авай. Сифте школа 1931-йисуз Ибремпашадин ва Агъабеган кIвалера ачухна. 1934-1935-йисара виридан куьмекдалди хуьре школадин дарамат эцигна. 1974-йисуз адакай юкьван школа хьана.
1929-йисуз хуьре артель тешкилна. Адан председателвиле Къ. Саидов хкяна.
1965-йисуз «Коммуна» (КIварчагъ), Урицкийдин (НуьцIуьгъ) ва Ордженикидзедин (Зизик) тIварунихъ галай колхозрин бинедаллаз «Коммуна» совхоз тешкилна.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара хуьряй 86 кас фронтдиз фена, абурукай 48 кас Ватандин азадвал патал кьиле фейи женгера игитвилелди телеф хьана.
Алай вахтунда КIварчагъа 500-далай виниз майиш атар ава.
Зизик. И хуьр арадал атай вахт тайин туш. Хуьре Кьемкьерар, Къакъалар, Ченехъар, Гъамбуяр, Эпитар тухумар яшамиш жезва.
1935-йисуз Зизика колхоз тешкилна. Адан председателар яз Алимирзоев Алибалади, Магьарамов Балакъардаша, Мегьамедов Пашади кIвалахна.
Зизиквийрикай сифте яз кьилин образование муаллим Гьажимегьамедов Гьажикъадира къачуна.
Районда Советрин къурулушар тешкилуник ва хуьник зизикви Рамазанов Гьабибулагьа вичин пай кутуна.
Дяведин йисара хуьряй фронтдиз 68 кас фена, абурукай анжах 25 касдиз элкъвена ватандиз хтун кьисмет хьана.
1957-йисуз хуьруьнвияр цIийи (алай вахтунда алай) чкадал куьч хьана.
Экен. Хуьр арадал атай вахт тайин туш. Куьгьне девирра хуьр КIварчагъ дереда са кьакьан чкадал алай. 1963-йисуз хуьруьн жемят дуьзен чкадал куьч хьана.
200-дав агакьна майишатар авай хуьр КIварчагъ ва НуьцIуьгъ хуьрерин арада ава.
Экенар лап гуьзел чкадал ала. Агьалияр производстводин кIвалахрал, мал-къара хуьнал машгъул я.
Хуьре 1930-йисара артель тешкилна, гуьгъуьнилай адакай колхоз хьана.
И гъвечIи хуьряй Ватандин ЧIехи дяведин йисара фронтдиз 33 кас фена.
Хуьруьнвийрикай сифте яз кьилин образование Къужаев Абдула, Пулатов Зияудина, Пулатов Жамалдина къачуна.
Зияудин Пулатова яргъал йисара Мегьарамдхуьруьн райкомдин 1-секретарвиле, КПСС-дин обкомдин секретарвиле кIвалахна.
Ставрополда «Стрижамент» ОАО-дин директорвиле кIвалахзавай Къужаев Абдула хуьре вичин харжидалди мискIин эцигна.
НуьцIуьгъ. Агъсакъалрин гафаралди, хуьр 500-600 йис идалай вилик арадал атана. Куьгьне мискIиндин яшар 150 йисалай виниз я. Ам устIар Халимбегов Хисена эцигна.
Риваятда лугьузвайвал, са мус ятIани хуьруьз Гуман лугьузвай. ТIебиатдин бедбахтвал – чил уьцIуьн себеб яз, хуьр чкIана. Патарив гвай хуьрерин агьалийри адаз УьцIей хуьр лугьуз хьана. Яваш-яваш хуьрел УьцIуьгъ тIвар акьалтна. Вахтар къвез фена, хуьруьн тIвар НуьцIуьгъ хьана.
1959-йисуз хуьруьнвияр дуьзендиз куьч хьана. 1928-йисуз хуьре сифте школа ачухна, 30-йисара пионеррин отрядар тешкилна.
Дяведин йисара НуьцIуьгъай 67 кас фронтдиз фена, абурукай 52 кас женгера игитвилелди телеф хьана.
Алай вахтунда хуьре юкьван школа, Культурадин кIвал, библиотека, аялрин бахча, медпункт, туьквенар ава.
Хуьряй алимар, машгьур инсанар акъатнава.
