И мукьвара Кьасумхуьрел зун Садиллагь Шихрагьимов лугьудай касдихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Адахъ вичин хсуси майишат (ЛПХ) ава.
Заз чир хьайивал, адаз зун чкадал атана вичин майишатдихъ галаз мукьувай таниш хьана кIанзавай. Ингье, зун адан майишатдин сергьятда ава. Акунмазни цIийиз акьалтзавай ичин, шефтелидин багъди, ана авай кьван 100-далай виниз къазари, уьндуьшкайри, верчери гьар са касдин гуьгьуьл шадарда. Чун адан майишатдихъ хьиз вичихъ галазни мукьувай таниш хьана ва ада вичин кIвалахрикай, гележегдин планрикай гегьеншдиз суьгьбет авуна. Малум хьайивал, Садиллагь Шихрагьимов 1955-йисуз Алидхуьрел дидедиз хьана. I972-йисуз Кьасумхуьруьн сад лагьай нумрадин юкьван школа куьтягьна ва 1976-йисузни Махачкъалдин политехнический техникум. Кьве йисуз Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Белиждин, Кьасумхуьруьн консервиярдай заводра слесарь-механиквиле, Райпода экспедиторвиле кIвалахна. 1992-йисуз «Касумкентский» совхозди вичин сергьятдал яшамиш жезвай агьалийриз, хзанрин кьадардиз килигна, чилин паяр акъуддайла, Садиллагьдал 1 гектардин чил гьалтна.
-Сифте йисуз за ина келемар цанай, - суьгьбетдив эгечIна ам, - лап хъсан гелкъуьнни тешкилна, арадал кьакьан бегьер гъана, амма маса тефена зияндилай гъейри хийир хьанач. 45 тонн келемар гьасилун зарафат кар туш. Муьштерийриз 1 килограмм 1 манатдай кIан хьана. Гена Аллагьдиз шукур хьуй, за залай аялрин бахчадиз пулсуз гана. Зи чил хуьруьн агъа кьиле ава. Залай винихъ авай чкада чIехи-цIийи хуьр арадал атанва. Заз дигидай яд гьатзавач. Абуру чпин кIвалерихъ галай 7 соток ирид сеферда дигизва, завай лагьайтIа, йифен къаравулвиле акъвазайтIани са сеферда дигиз жезвач. Виликдай чаз яд къвезвай къубудал 4 регъвер алайди тир. Гила хуьр еке хьанва, къубу ремонт ийидай кас авач, ам сефедив, кул-кусрив ацIанва.
За келемрилай гъейри белки хийир жен лагьана картуфар цана. Мад яд авачиз бегьер агъузди хьана. Ведрейралди вацIай яд гъиз гана лагьана картуфар жедач кьван.
Авайвал лугьун, цIийи админист-рациядин кьил Брем Бремов хьайила цин месэла са гьар гьилле гьялиз алакьна, завайни салан майваяр цаз, бегьер битмишариз жезва. ЦIи 5 лагьай йис я за цIийи багъ кутуна. Куьгьне, зал гьалтай алучадин багъ туникай хийир авачир. Хьайи алучаяр кьабулдай чка авачир. Жува атIана жуван улакьда аваз заводдиз хутахайла са килограмм са манатдай кьабулзавай. Жуван инжиклувилерилай гъейри хийир жезвачир. Са йисуз 10 тонн тарарал аламукьна. За гила ичин, шефтелдин, чIулав хутарин багъ кутунва.
Зун гзаф пешекар агрономрихъ, фадлай багъманчивилел машгъул яшлу ксарихъ галаз таниш хьана, багъманчивилин литература кIелна. Абурун меслятрихъ яб акалайла зун гъавурда акьурвал, ичин багъларин менфятлувал гзаф я.
Вучиз лагьайтIа, ич емишрин арада виридалайни гзаф авай, хийирлу, кьакьан бегьер гудай, яргъалди амукьдай майва я. Гьавиляй багъларин 65 процентдилай гзаф майданарни гьа емишдал гьалтзава.
РикIел алама, чи, Мегьарамдхуьруьн, Ахцегь районар ичин багъларалди машгьур тир. Багълари Кьасумхуьруьн, Герейхановский, Мегьарамдхуьруьн, Тагьирхуьруьн, Белиждин консервиярдай заводарни хаммалдалди таъминарзавай.
Эхиримжи йисара, виринра хьиз, чи райондани ичин багълар тIимил хьанва. Гьелбетда, багъ кутун патал къелемар гьасилна кIанда. Абурни за жуван къуватдалди гьасилна. Багъ са йис паталди кутазвайди туш, гьакI хьайила, адаз чил хкягъун, ам дуьз кутун жавабдар кIвалах я. Юкьван гьисабдалди ичин тарар 60-70 йисуз яшамиш жезвалда.
Хуьруьн майишатдин пешекарриз, арендаторриз, фермерриз багълара гьи вахтунда агротехникадин гьихьтин серенжемар тухвана кIандатIа чир хьун герек я. Емишрикай виридалайни гзаф бегьер гудай ва яргъалди хуьз жедай майваяр - ичер я. ГьакI хьайила, заз ичин багъ кутун менфятлу яз аквазва.
Захъ 20 мал ава, абурукай 8 ацадай калер я. ХъуьтIяй акъатдай бес кьадар алафни гьазурнава, къушар патал техилни. Захъ маларин кьадар 50-дав агакьардай фикирарни ава, ашкъини, амма гьукуматдин патай са тIимил пулдин куьмек хьанайтIа. Зун са шумуд сеферда куьмекар це лугьуз фейиди я, амма са касдини зи гъил кьунач. Дуьз лагьайтIа, цIийиз хьанвай администрациядин патав зун фенач, куьз лагьайтIа, абуруни заз фикир тагуз кичIезва, белки гун.
Захъ 2 гадани 2 руш ава. ГъвечIи гадади институтда кIслзава, амайбурухъ чпин кIвал, хзан хьана динж я. И кIвалахар ийизвайди тек са зун я. Юлдаш кефсуз яз йисахъ агакьзава. Инал алай хара къванер аку, абур вири арабадалди за багъ кухтадайла и зи чиляй кIватI хъувурбур я. За йиф-югъ ина акъудзава, зегьметдал зи рикI ала, гзафбуру завай хабарни кьазва, и кIвалахар валай гьикI алакьзава? Залай мадни зурба кIвалахар алакьдай, эгер жува арадал гъайи бегьерди жув шадариз хьанайтIа. Маса гуз алакьзавач, атай муьштериди ви шейинал къиметар вичи эцигзава.
Заз куьмек ганайтIа, за сифте нубатда вацIай насосдалди яд акъуддай. Малар патал цур эцигиз кIанзава, хандакIар яна ацIурнава, амма эцигиз жезвач, мад пул кIанзава. Пул хьанайтIа, завай жуван майишат гегьеншарни ийиз 5-10 кас кIвалахдални желб ийиз жедай.
Чилел зегьмет чIугурла, ада гьикI хьайитIани чIугур зегьметдинди вал агакьарда.
Дугъриданни, заз акурвал, адан ихтилатар вири рикIин къеняй къвезвайбур тир, са фашалвални квачир. Ада чIугвазвай зегьмет екеди я. Ам вичин хийирни я, амма ада вичи лугьузвайвал, са куьмекдин гъил яргъи ийидай кас хьайитIа, зун инанмиш я, адан крар гафарилай виняй жеда, агъуз ваъ.
