Дин ва инсан

Сив  хуьникай гьихьтин хийир ава? Сив хуьн нин хиве авай ферз я? Сив хуьн гьихьтин дуьшуьшра чIур жезва? Чи газетдин редакциядиз ихьтин суалар аваз са кьадар кагъазар атанва. Абуруз жавабар жагъурунин мураддалди и йикъара чун  райондин  мискIиндин имам Ра¬мазан Рустамовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Агъадихь чна ада авур суьгьбет гузва.
Пак Рамазандин варз мусурманар патал кьетIен, йисан къене виридалайни хийирлу варз я. Пайгъамбардин гьадисада лагьанвайвал, Рама¬зандин варз алукьайла, женнетдин варар ахъайзава, жегьеннемдин варар агалзава. Мусурманриз зиянар тагудайвал, абур дуьз рекьелай алуд тийидайвал, шейтIанарни кутIун-зава. Эгер инсанриз Рамазандин вацран вири хъсанвилер чизвайтIа, лагьанва гьадисада, абуруз и вацран йикъар эхир авачир кьван давам хьана кIан жедай.
Рамазандин варз - сив хуьдай, къени кIвалахар ийидай, масабуру ваз авур чIуру крарилай гъил къачудай варз я. Мегьамед пайгъамбарди лагьанай: «Нелай, жуваз писвал авурдаз жаваб гуз жедайла, ажугъ хуьз алакьайтIа, гьадаз эхирзамандин юкъуз Аллагь-Таалади вири инсаниятдин вилик мурад хкягъун патал вичин кьилив эверда.
Сив хуьникай гьихьтин хийир ава?
Ада инсандин руыъ михьи ийизва ва адаз къуват гузва. Сив хуьникай сагъламвилиз хийир авайди медицинадини тестикьарзава.
Сив хуьни инсан къастунал кIеви ийида, ам четинвилериз таб гуз, чIуру хесетриз акси акъвазиз вердишарда, адаз вичи-вич хуьз чирда. Сив хуьдайла, инсанди вичел датIана Аллагь-Тааладин хийирдин нур къвазвайди гьиссда.
Сив хуьн нин хиве авай ферз я?
Яшар хьанвай мусурман итимринни дишегьлийрин. Акьул-камалдиз кьери тушир виридан. Беден сагълам, сив хуьдай такьат квайбурун.
ГьикI хвейи сивер кьабулзава?
Ният авуна хвенвайбур. Сив хуьзвайдан рикIел датIана Аллагь алаз хьана кIанда. Ният авун патал ихьтин гафар лагьайтIа жеда: «Сад Аллагьдин хатурдай за жуван хиве авай ферз тамамарда, и Рамазандин вацран пакадин юкъуз сив хуьда».
Гьихьтин дуьшуьшра хуьзвай сив чIур тахьайдай кьазва?
Хатадай, рикIелай алатна яд ва я недайди туькьуьнайтIа. Мегьамед пайгъамбарди лагьанай: «Ни, рикIелай алатна, хъваз ва я нез башламишайтIа, гьада и юкъуз гьикI хьайитIани сив хвейидай я. И арада квез недайди ва я хъвадайди гайиди Аллагь-Таала я».
Сив хуьдайла, эгер квяй иви атайтIа ва я куьне иви гайитIа. Малум тирвал, сив хуьдай йикъара Мегьамед пайгъам¬барди, герек атайла, вичяй иви гъидай.
Кьалуналди ва я щеткадалди (пас¬та галачиз) сарар михьайтIа. Сив хуь¬дай йикъара пайгъамбарди мисвакдалди (кьалуналди) сарар михьдай.
Сив ва нерин къен чуьхвейтIа, ин¬сан эхъвейтIа.
Масада чIугвазвай пIапIрусдин гум ва я атирар къенез чIугуртIа.
ЦуькIуьн туькъуьнайтIа.
Сухварин арайра амукьай тIуьрдан зерреяр къенез хъфейтIа.
Недайдан дад акуна, ам къенез ракъур тавуртIа.
Са бязи маса дуьшуьшрани.
Сив хуьз югъ ачух жедайла эгечIда. Гьа чIавалди неда ва гуьгъуьнлай сив мукьуфдивди тIуьнвайдан амукьайрикай михьда. Пакаман капI ийидалди 15-20 декьикьа амаз тIуьн тIуьна куьтягьайтIа хъсан я, Гьадисада лагьанвайвал, пайгъамбарди пакаман нагьар авурдалай кьулухъ, капI ийидай вахт алукьдалди Къуръандин 50-дав агакьна аятар кIелиз жедай.
Пайгъамбардин гьадисайра лагьан¬вайвал, рагъ акIайла, нянин капI ийи¬дай вахт алукьайдалай кьулухъ, энгел тавуна сив хкудайтIа хъсан я. Квелди? Хумравдалди, михьи целди, некIедалди ва я ширин са затIуналди.
Я нянихъ, я пакамахъ гзаф тIуьн хъсан туш: куь беден залан, ибадат авуниз манийвал, сагъламвилиз зарар жеда.
РикIел хуьх: сив хуьн-им анжах тIуьникай ва хъуникай акъвазун туш. Сив хуьдайла мецин ва бедендин маса чкайрин гунагьризни рехъ гана виже къведач. Гьич са касдикайни пис рахамир, гьич са чIуру кIвалахни ийимир, Рамазандин вацра анжах къени кIвалахар ийиз алахъа. Гьадисайрикай сада икI лагьанва: эгер сив хуьзвайдаз экъуьгъзаватIа, адахъ галаз кикIизватIа, сив хуьзвайда лугьун ге¬рек я: за сив хуьзва, зун секиндиз тур, -  ам вич инжиклу ийизвайдавай яргъа хьана кIанда.
Ингье сив хуьниз талукь мад са бязи гьадисаяр.
«Сив хуьнин вацра ни табгьилле авун давамарзаватIа, тапан шагьидвал ийизватIа, ада вич гьавайда недайдакайни хъвадайдакай магьрумарзава» (яни ада хвейи сивер Аллагьди кьабулдач).
«Вири Рамазандин вацра сив хвена, сувар алатайдалай кьулухъ, шаввалдин вацрани ругуд юкъуз сив хуьн хъувурдаз Аллагь-Тааладин патай сагъ са асирда сивер хвейи кьван сувабар жеда». (Галаз-галаз ругуд юкъ¬уз сив хуьнал шартI алач, сив хвейи вири йикъар ругуд хьана кIанда).
«Пайгъамбарди куь хиве сив хуь¬нин садакьа гунин ферз тунва. И садакьа са сах хумравриз ва я са сах мухаз барабар я. Ам мусурманрикай тир азад инсандини гун герек я, лукIрани, итимдини, дишегьлидини, гьвечIидани, чIехидани. Пайгъамбар¬ди ам чаз сив хуьнин суварин купIунилай вилик це.лагьанва». (Сах-ханифрин мезгьебда 3260 граммдиз, амай динэгьлийри 2172 граммдиз барабар яз кьазва. И садакьа кесиб мусурманрин хийирдиз гузвайди я. Аялрин паталай ам чIехибуру гуда. Садакьа, алай вахтунин къиметар фикирда кьуна, пулуналди гайитIани жеда).